Τί εἰκονίζει ἡ περιτομή
† ἐπισκόπου Αὐγουστίνου Καντιώτη
ΕΟΡΤΗ, ἀγαπητοί μου, σήμερα. Τριπλῆ ἑορτή. Εἶνε ἡ πρώτη τοῦ πολιτικοῦ ἔτους κατὰ τὸ κοσμικὸ ἑορτολόγιο (κατὰ τὸ ἑορτολόγιο τῆς Ἐκκλησίας πρώτη τοῦ ἔτους εἶνε ἡ 1η Σεπτεμβρίου). Εἶνε δεύτερον ἡ ἑορτὴ τοῦ Μεγάλου Βασιλείου. Καὶ τρίτον καὶ κυριώτερον σήμερα εἶνε ἑορτὴ δεσποτική. Γιατί λέγεται δεσποτική; Διότι ἑορτάζει ὁ Δεσπότης. Ποιός δεσπότης, ἡ ἀφεντιά μου; Ἐμεῖς οἱ ἐπίσκοποι καταχρηστικῶς λεγόμεθα δεσπόται· εμεθα μία σκιὰ ἁπλῶς τῆς ἀπεράντου ἐξουσίας τοῦ Χριστοῦ μας.
Ὁ Χριστὸς εἶνε ὁ δεσπότης ὄχι σὲ σχετικὸ ἀλλὰ σὲ ἀπόλυτο βαθμό, ἑκατὸ τοῖς ἑκατὸ δεσπότης· δεσπότης ὄχι μὲ τὴν τυραννικὴ ἀλλὰ μὲ τὴν ἀγαθὴ ἔννοια. Δεσπόζει καὶ ἐξουσιάζει τὸ σύμπαν, εἶνε «ὁ βασιλεὺς τῶν βασιλευόντων καὶ κύριος τῶν κυριευόντων» (Α΄ Τιμ. 6,15), ὁ ἄξων γύρω ἀπὸ τὸν ὁποῖο στρέφονται ὅλα τὰ κτίσματα. Τὸ πιστεύουμε; Δεσποτικὲς ἑορτὲς εἶνε τὰ Χριστούγεννα, ἡ Ὑπαπαντή, τὰ Θεοφάνεια καὶ ἄλλες. Μεταξὺ αὐτῶν συγκαταλέγεται καὶ ἡ σημερινή, ἡ ἑορτὴ τῆς περιτομῆς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τί ἑορτάζουμε;
Ἡ περιτομὴ στηρίζεται στὸ Μωσαϊκὸ νόμο, εἶνε ἔθιμο τῶν Ἑβραίων. Σ᾿ αὐτούς, ὅταν τὸ ἀρσενικὸ παιδὶ γινόταν ὀκτὼ ἡμερῶν, ἐτελεῖτο στὴ συναγωγὴ μία οἰκογενειακὴ ἑορτή. Ἐν μέσῳ ὕμνων καὶ δοξολογίας πρὸς τὸν Θεό, ὁ πατέρας ἢ κάποιος εἰδικὸς ἔπαιρνε ἕνα μαχαίρι ὄχι ἀπὸ σίδερο ἀλλ᾿ ἀπὸ πέτρα ―αὐτὰ χρησιμοποιοῦσαν τότε καὶ ἀνευρίσκονται τέτοια μέσα σὲ τάφους τῶν ἀρχαίων― καὶ ἔκοβε ἕνα ἄκρο. Τί ἔκοβε; Δυσκολεύομαι νὰ ἐκφρασθῶ, διότι ἡ περιτομὴ ἀναφέρεται στὰ ἀφροδίσια, στὸ γεννητικὸ σύστημα τοῦ ἀνδρός. Μιλώντας λοιπὸν εὐπρεπῶς λέμε, ὅτι μὲ τὴν περιτομὴ ἔκοβαν τὸ ἄκρο τοῦ δέρματος ποὺ σκεπάζει τὸ ἀνδρικὸ μορίο, τὴν βάλανο.
Αὐτὴ ἦταν ἡ συνήθεια τῶν Ἑβραίων. Κ᾿ ἐνῷ πέρασαν τέσσερις χιλιάδες χρόνια ἀφ᾿ ὅτου ὁ Θεὸς θέσπισε τὴν περιτομή, μέχρι σήμερα ὅλοι οἱ Ἑβραῖοι περιτέμνονται· ὅπως ἐμεῖς βαπτιζόμεθα, ἔτσι αὐτοὶ περιτέμνονται. Καὶ ὄχι μόνο οἱ Ἑβραῖοι, ἀλλὰ καὶ ὅλοι οἱ μουσουλμᾶνοι ποὺ πιστεύουν στὸ Κοράνιο ἔχουν τὴν περιτομή.
Περιετμήθη λοιπὸν ὁ Κύριος. Ἀλλὰ γεννᾶται ἡ ἀπορία· Καλά, οἱ Ἑβραῖοι περιτέμνοντο ὡς ἁμαρτωλὰ τέκνα τοῦ Ἀδὰμ καὶ τῆς Εὔας· ὁ Χριστός, ὁ ἀναμάρτητος, γιατί περιετμήθη;
Ἀπαντῶ συντόμως. Γιὰ τρεῖς λόγους.
Ὁ πρῶτος λόγος. Ἡ περιτομὴ εἶνε μιὰ ἀπάντησι σὲ αἱρετικούς. Παρουσιάστηκαν οἱ λεγόμενοι δοκῆται, ποὺ ἔλεγαν, ὅτι ὁ Χριστὸς δὲν ἔγινε πραγματικὰ ἄνθρωπος, ἀλλὰ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις του ἦταν μία φαντασία. Ἡ αἵρεσι δηλαδὴ αὐτή, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸν ἀρειανισμό, ἠρνεῖτο τὴν ἀνθρωπίνη φύσι τοῦ Χριστοῦ. Ἀλλ᾿ ἐὰν ὁ Χριστὸς δὲν εἶχε πραγματικὸ ἀνθρώπινο σῶμα, τότε πῶς ἔγινε ἡ περιτομή; Εἶνε λοιπὸν μία ἀπάντησις ὅτι πράγματι ὁ Χριστὸς «μορφὴν ἀναλλοιώτως ἀνθρωπίνην προσέλαβε», ὅπως ψάλλει τὸ ἀπολυτίκιο σήμερα.
Δεύτερον, ὁ Χριστὸς δέχθηκε τὴν περιτομὴ ὅπως δέχθηκε καὶ τὸ βάπτισμα. Βαπτίσθηκε ὄχι ὡς ἁμαρτωλός, ἀλλὰ γιὰ νὰ εἶνε, ὡς ἄνθρωπος, ὑπόδειγμα ὑπακοῆς καὶ συμμορφώσεως μὲ τὸ νόμο τῆς παλαιᾶς διαθήκης. Εἶνε ὑπόδειγμα ὑπακοῆς καὶ πειθαρχίας στὸν θεῖο νόμο.
Τρίτον, ἡ περιτομὴ εἶνε μία σκιά, μία προτύπωσις, μία εἰκόνα πραγμάτων καὶ καταστάσεων, ποὺ θὰ συνέβαιναν στὴν καινὴ διαθήκη. Μπαίνω τώρα στὸ σπουδαιότερο μέρος τῆς ὁμιλίας, καὶ θὰ προσπαθήσω νὰ παρουσιάσω ὅσο μπορῶ πιὸ κατανοητὰ τὶς βαθειὲς ἔννοιες ποὺ περικλείει ἡ μεγάλη αὐτὴ ἑορτή.
Ἂν ἀνοίξουμε ἕνα λεξικὸ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης ―ποὺ κοντεύουμε νὰ τὴ λησμονήσουμε καὶ σὲ λίγο, ἀφοῦ ἐδῶ τὴ θάψαμε, θὰ τρέχουμε στὸ ἐξωτερικὸ νὰ τὴ μάθουμε―, θὰ δοῦμε ὅτι περιτομὴ σημαίνει κυκλικὸ κόψιμο. Ἀπὸ τὴν ἄποψι αὐτὴ ἡ περιτομὴ εἰκονίζει τὴν περικοπὴ τοῦ περιττοῦ.
Θέλετε παραδείγματα; Ὑπάρχει ἡ ἐσφαλμένη ἀντίληψις, ὅτι ὅσο περισσότερα καταναλώνει κάποιος τόσο πιὸ προωδευμένος εἶνε. Καὶ στὴν καταναλωτικὴ ἐποχή μας ὑπάρχουν πολλὰ περιττά. Νά τὸ τσιγάρο. Περιττὸ πρᾶγμα· καὶ ὄχι μόνο περιττό, ἀλλὰ καὶ βλαβερό. Πῶς μπορεῖ κανεὶς νὰ τὸ περικόψῃ; Στὴν Ἀγγλία ἡ Θάτσερ διέταξε, ἐπάνω στὰ πακέττα τοῦ καπνοῦ νὰ ζωγραφίζεται καρκίνος, σὰ νὰ σοῦ λέῃ· Κάπνισε, ἐλεύθερος εἶσαι· ἀλλὰ νὰ ξέρῃς, ὅτι μία σοβαρὰ αἰτία τοῦ καρκίνου εἶνε αὐτό. Καὶ ὅμως πολλοὶ τὸ ἔχουν ὡς ἀπαραίτητο, καὶ καμαρώνουν μὲ τὸ τσιγάρο στὸ στόμα. Τὸ κόψιμο τοῦ τσιγάρου εἶνε μιὰ περιτομὴ στὴν προσωπικὴ ζωή. Ἐμπρός λοιπόν, κουράγιο, κόψε τὸ τσιγάρο! Ἄλλο παράδειγμα. Δὲν ἀναμειγνύομαι στὰ πολιτικά, ἀλλ᾿ ἐὰν μποροῦσε ἡ περιτομὴ νὰ μπῇ λ.χ. στὸ ὑπουργεῖο τῶν οἰκονομικῶν, νὰ πάρῃ ψαλίδα ὁ ὑπουργὸς καὶ νὰ κάνῃ περικοπές, ὤ τί θὰ γινόταν! Κινδυνεύουμε νὰ γίνουμε ἀπέραντο τεμπελοχανεῖο. Κι ὁ Ὄλυμπος νὰ ἦταν χρυσός, θὰ τὸν τρώγαμε. Εἶνε ἀνάγκη στὴν δημοσία ζωὴ νὰ περικοποῦν δαπάνες καὶ σπατάλες. Θὰ ἐξοικονομηθοῦν δισεκατομμύρια.
Ἡ περιτομὴ εἰκονίζει τὴν περικοπὴ τῶν περιττῶν. Τί ἄλλο; Γιὰ τὰ παιδιὰ τῶν Ἑβραίων, ποὺ τὴν ὑφίσταντο, ἦτο μιὰ ἐγχείρησις, στὴν ὁποία πονοῦσαν καὶ ἔκλαιγαν, ὅπως σήμερα τὰ δικά μας βρέφη κλαῖνε ὅταν τὸ βουτᾶμε στὸ νερὸ τῆς κολυμβήθρας. Σύμβολο λοιπὸν τοῦ πόνου τῆς ζωῆς ἡ περιτομή. Ὅλη ἡ ζωὴ εἶνε πόνος. Ὅπως εἶπε ὁ Ἰώβ, τὰ πουλιὰ γεννήθηκαν γιὰ νὰ πετοῦν στὸν ἀέρα κ᾿ ἐμεῖς γεννηθήκαμε γιὰ τὸν κόπο καὶ τὸν πόνο (βλ. Ἰὼβ 5,7).
Ἡ περιτομὴ λοιπὸν συμβολίζει τὴν περικοπὴ τοῦ περιττοῦ καὶ τὸν πόνο τῆς ζωῆς μας. Ἀλλὰ στὴν περιτομὴ τὸ μικρὸ παιδὶ ἔχανε αἷμα ἀπὸ τὴν τομή, ποὺ ἄνοιγε ἡ πέτρινη μάχαιρα. Ὑπῆρξαν μάλιστα καὶ περιπτώσεις ποὺ παιδάκια πέθαναν ἀπ᾿ τὴν αἱμορραγία. Ἔτσι ἡ περιτομὴ εἶνε καὶ σύμβολο τοῦ αἵματος. Χωρὶς θυσία δὲ γίνεται τίποτε. Ἡ περιτομὴ συμβολίζει τὸ αἷμα ποὺ χύθηκε γιὰ τὰ μεγάλα καὶ ὑψηλά. Καὶ δὲν ὑπάρχει τίποτε μεγαλύτερο καὶ ὑψηλότερο ἀπὸ τὴν ἀλήθεια τῆς πίστεώς μας, γιὰ τὴν ὁποία μαρτύρησε ὁ Χριστός. Τὸ αἷμα, ποὺ ἔχυσε κατὰ τὴν περιτομή, ἦταν προοίμιο τῆς μεγάλης καὶ ὑπερόχου θυσίας ποὺ προσέφερε στὸ Γολγοθᾶ· ἐκεῖ, ἐπάνω στὸ σταυρό, ἄνοιξε τὶς φλέβες του καὶ προσέφερε ὄχι πλέον σταγόνες ἀλλὰ ὅλο τὸ τίμιον αἷμα του γιὰ τὴ σωτηρία μας. Εἶνε τὸ αἷμα ποὺ προσφέρεται κατὰ τὴν θεία λειτουργία, τὴν ἀναίμακτο θυσία του, καὶ ἀκοῦμε «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες...».
Ἡ περιτομή, τέλος, εἶνε τύπος τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, τὸ ὁποῖο στὸ ἑξῆς πῆρε τὴ θέσι της καὶ τὴν ἀντικατέστησε.
Τέτοια νοήματα ἔχει, ἀγαπητοί μου, ἡ περιτομὴ τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἑορτάζουμε σήμερα. Θὰ κλείσω μὲ τὸ ἑξῆς. Ὅπως ὅταν βαπτίζεται τὸ παιδάκι στὴν Ἐκκλησία μας παίρνει ὄνομα καὶ μ᾿ αὐτὸ εἶνε πλέον γνωστὸ στὸν κόσμο, ἔτσι καὶ τὰ Ἑβραιόπουλα τὴν ἡμέρα τῆς περιτομῆς ἔπαιρναν ὄνομα. Καὶ τὸ Θεῖο βρέφος τὴν ἡμέρα τῆς περιτομῆς ἔλαβε ὄνομα, καθωρισμένο ἤδη δι᾿ ἀγγέλου κατ᾿ ἐντολὴν τοῦ οὐρανοῦ. Εἶνε τὸ «ὄνομα τὸ ὑπὲρ πᾶν ὄνομα» (Φιλ. 2,9), τὸ ὄνομα «Ἰησοῦς» (Λουκ. 2,21). Τί σημαίνει Ἰησοῦς; Εἶνε ἑβραϊκὴ λέξις καὶ σημαίνει «σωτήρ». Ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα παρουσιάστηκαν ―μετρῆστε― ἑκατὸν πενηντατρεῖς (153) ποὺ πῆραν τὸ ὄνομα «σωτήρ». Ἦταν δυνάστες, τύραννοι, κακοῦργοι, ἀπαίσια τέρατα, ποὺ βύθισαν στὸ αἷμα τὸν κόσμο· ψευδεῖς σωτῆρες. Ὁ Χριστὸς εἶνε ὁ Σωτὴρ ὑπὸ τὴν ἀληθῆ καὶ ἀπόλυτον ἔννοια. Αὐτὸ ἀποδεικνύουν τὰ πράγματα· ἡ ἐπίδρασί του στὴν παγκόσμιο ἱστορία, τὰ ἑκατομμύρια τῶν σεσωσμένων. Εἶνε ὄντως Σωτήρας.
Ἀλλὰ προσοχή· δὲν ἀρκεῖ νὰ λέμε ὅτι ὁ Χριστὸς εἶνε Σωτήρας τοῦ κόσμου· πρέπει νὰ γίνῃ καὶ προσωπικὰ δικός μας Σωτήρας. Ὅπως ὁ ἄρρωστος λέει «ὁ γιατρός μου», ἔτσι ἐμεῖς νὰ λέμε γιὰ τὸ Χριστὸ «ὁ Σωτήρας μου»; Καὶ θὰ εἶνε Σωτήρας μας, ἐὰν τὸν πιστέψουμε, ἐὰν ἀποφασίσουμε νὰ πᾶμε στὴν ἱερὰ ἐξομολόγησι. Οἱ περισσότεροι δὲν ἔχουν ἐξομολογηθῆ ποτέ· οὔτ᾿ ἕνα δάκρυ δὲν ἔχυσαν γιὰ τὶς ἁμαρτίες τους.
Δὲν ἐξωμολογήθηκες, δὲν ἔκλαψες, δὲν ζήτησες σωτηρία; Τότε ὁ Χριστὸς εἶνε Σωτὴρ τοῦ κόσμου ―καὶ οἱ δαίμονες ἀκόμα τὸ ὁμολογοῦν―, ἀλλὰ δικός σου Σωτὴρ δὲν εἶνε. Πρέπει νὰ γίνῃ Σωτήρ «σου» καὶ Σωτήρ «μου». Διότι μέσ᾿ στοὺς χίλιους ἕνας εἶνε πραγματικὸς Χριστιανός. Οἱ ἄλλοι εἶνε ψευδοχριστιανοί, μακριὰ ἀπὸ τὰ μυστήρια, χωρὶς οὐσιαστικὴ σχέσι μὲ τὴν Ἐκκλησία, τὴν ὁποία θυμοῦνται μόνο στὶς μεγάλες ἑορτές.
Συνδεδεμένος λοιπόν, ἀγαπητέ, μὲ τὸ Χριστό, νὰ μπορῇς νὰ πῇς· Δὲν ἔχω ἀνάγκη ἀπὸ μαρτυρία ἄλλων· μοῦ ἀρκεῖ ἡ δική μου πεῖρα, ὅτι ὄντως ὁ Χριστὸς εἶνε Σωτήρ μου. Αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.
(Ομιλία του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστίνο Καντιώτη, στον ἱερό ναὸ του Ἁγίου Παντελεήμονος Φλωρίνης 1-1-1986)