Θεοφάνειες καί Θεοφάνεια
Ὑπό Ἄρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου
Θεοφάνεια, (ἀπό τό Θεός καί φαίνω=φανερώνω, ἀποκαλύπτω), εἶναι ἡ φανέρωση, ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ στόν ἄνθρωπο. Ὁ Θεός φανερώνει τόν ἑαυτόν του καί τό θέλημά του στόν ἄνθρωπο, διότι ὁ ἄνθρωπος, ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος, ἀδυνατεῖ νά ἀνακαλύψει μέ τίς ἰδικές τοῦ διανοητικές καί πνευματικές δυνάμεις τόν Θεόν, ἀδυνατεῖ νά ἔρθει σέ κοινωνία μέ τόν Θεόν. Βέβαια ὁ Θεός δέν ἔπλασε ἐξ' ἀρχῆς ἔτσι τόν ἄνθρωπο. Οἱ πρωτόπλαστοι πρό τῆς πτώσεως βρισκόταν σέ κατάσταση συνεχοῦς θεωρίας καί κοινωνίας μέ τόν Θεόν. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Μέγας Ἀθανάσιος, ὁ Θεός ἔδωσε στόν Ἀδάμ «τῆς ἰδίας ἀϊδιότητος ἔννοιαν καί γνῶσιν», ἔτσι ὥστε μέ τήν δύνα-μή τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ «ἀγάλληται καί συνομιλεῖ τῷ θείω», δηλαδή νά χαίρεται καί νά συνομιλεῖ μέ τόν Θεόν. Ἔχων δέ τήν ψυχήν τοῦ καθαράν καί ἀμόλυντον ἀπό κάθε ἁμαρτία «κατετρύφα αὐτῆς κατά πρόσωπον τῆς θείας ἐμφανείας», δηλαδή ἀπολάμβανε τήν παρουσίαν τοῦ Θεοῦ πρόσωπον πρός πρόσωπον. Τά πράγματα ὅμως στή συνέχεια ἄλλαξαν. Μετά τήν παράβαση τῆς ἐντολῆς τοῦ Θεοῦ οἱ πρωτόπλαστοι ἀπώλεσαν πλέον τήν Χάρη τοῦ Θεoύ, ἐστερήθησαν τοῦ ἐνδύματος τῆς ἀφθαρσίας καί τῆς ἀπαθείας, ἐσκοτίσθη ὁ νοῦς καί κατέστη πλέον ἀνίκανος νά θεωρεῖ τόν Θεόν καί νά βρίσκεται σέ κοινωνία μαζί του. Αὐτή δέ ἡ κατάσταση τοῦ σκοτισμοῦ καί τῆς πνευματικῆς νεκρώσεως μετεδόθη ὡσάν κληρονομική ἀρρώστια σ' ὅλους τους ἀπογόνους του Ἀδάμ, σ' ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος.
Ὡστόσο ὁ Θεός καί μετά τήν πτώση δέν ἐγκατέλειψε τό πλάσμα του. Ὅπως παρατηρεῖ ὁ ΜέγαςΒασιλειος σέ μία εὐχή τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ «Οὗ γάρ ἀπεστράφης τό πλάσμα σου εἰς τέλος, ὅ ἐποίησας ἀγαθέ, οὐδέ ἐπελάθου ἔργου χειρῶν σου, ἀλλ' ἐπεσκέψω\ πολυτρόπως διά σπλάγχνα ἐλέους σου. Προφήτας ἑξαπέστειλας, ἐποίησας δυνάμεις διά τῶν ἁγίων σου, τῶν καθ' ἑκάστην γενεάν εὐαρεστησάντων σοί. Ἐλάλησας ἠμίν διά στόματος τῶν δούλων σου τῶν προφητῶν, προκαταγγέλων ἠμίν τήν μέλλουσαν ἔσεσθαι σωτηρίαν». Οἱ «ἐπισκέψεις» τοῦ Θεοῦ, γιά τίς ὁποῖες ἐδῶ γίνεται λόγος, σέ ἐκλεκτούς ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Προφῆτες καί Πατριάρχες, καί οἱ «δυνάμεις», τά θαύματα, πού ἔκαμε ὁ Θεός διά μέσου αὐτῶν, δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά Θεοφάνειες, φανερώσεις τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός ἀποκαλύπτει τό θέλημά του πρός τούς ἐκλεκτούς του καί δί' αὐτῶν πρός τόν λαόν τοῦ τόν Ἰσραήλ καί ἐν ταυτῶ προκαταγγέλει καί προετοιμάζει τήν ἔλευση τοῦ Μεσσίου. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, ἔχουμε τίς Θεοφάνειες στόν Πατριάρχη Ἀβραάμ, σύμφωνα μέ τίς μαρτυρίες πού μᾶς δίδει ἡ Παλαιά Διαθήκη: «Εἶπε Κύριος τῷ Ἀβραάμ» (Γέν.12,1). «Ἐγεννήθη ρῆμα Κυρίου πρός Ἀβραάμ ἐν ὀράματι λέγων» (Γέν.15,1). «Ὤφθη αὐτῶ ὁ Θεός πρός τή δρύϊ τοῦ Μαμβρῆ» (Γέν.18,1) κ.λ.π. Ἀνάλογες Θεοφάνειες ἔχουμε καί στούς προφῆτες, κατ' ἐξοχήν δέ στό σκεῦος τῆς ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ, τόν Μωϋσῆ. Ἡ πρώτη ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ σ' αὐτόν ἔγινε στούς πρόποδες τοῦ Ὅρους Χωρήβ, στό ὅραμα τῆς βάτου τῆς καιομένης, ἀλλά μή καταφλεγομένης. Ἐκεῖ ὁ Θεός φανερώνει στόν Μωϋσῆ τόν ἑαυτό του, τήν ταυτότητά του, ὅτι δηλαδή εἶναι ὁ Ὧν (=ὁ Ὑπάρχων), ὁ Θεός τῶν Πατέρων του, τοῦ Ἀβραάμ, Ἰσαάκ καί Ἰακώβ, καί ὅτι πρόκειται νά τόν ἀποστείλει στήν Αἴγυπτο, γιά νά ἀπελευθερώσει τόν λαόν του ἀπό τήν δουλεία τῶν Αἰγυπτίων. Μετά τήν Θεοφάνεια αὐτή ἐπακολούθησαν καί ἄλλες, ἡ σπουδαιότερη δέ ἀπό ὅλες εἶναι ἡ Θεοφάνεια στό ΄Ὅρος Σινά. Ἐκεῖ ὁ
Θεός ἀποκαλύπτεται στόν Μωϋσῆ, καί μέχρις ἑνός βαθμοῦ καί στόν λαό τοῦ Ἰσραήλ, κατά τρόπον μεγαλειώδη. Ἐν μέσω ἀστραπῶν καί βροντῶν, γνόφου καί θυέλλης, πού προξενοῦν φόβο καί τρόμο καί ἀποτελοῦν ἔκφραση τῆς παντοδυναμίας τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ ὁ Μωϋσῆς, πάνω στήν κορυφή τοῦ Ὅρους, ἀξιώνεται νά ὁμιλήσει πρόσωπο πρός πρόσωπο μέ τόν Θεόν καί νά ἀκούσει τήν φωνή Του: «Ἄκουε Ἰσραήλ, Κύριος ὁ Θεός σου εἷς ἐστίν», καί «Ἐγώ εἴμι Κύριος ὁ Θεός σου» (Ἐξοδ.20,2). Ἔτσι ὁ λαός χειραγωγεῖται ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό πρός τήν θεογνωσία. Λαμβάνει μία πρώτη εἰσαγωγική γνώση περί Θεοῦ. Ἀπομακρύνεται ἀπό τό σκότος τῆς πολυθεΐας καί εἰδωλολατρείας καί ὁδηγεῖται στήν ἀλήθεια τοῦ ἑνός καί μόνου ἀληθινοῦ Θεοῦ. Ἐπί πλέον λαμβάνει τίς δέκα ἐντολές, πού συνοψίζουν τόν ἠθικό καί πνευματικό νόμο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
Ὡστόσο ὅλες αὐτές οἱ Θεοφάνειες, καί αὐτή ἀκόμη πάνω στό Ὅρος Σινά, πού ἀποτελεῖ τό ἀποκορύφωμα ὅλων τῶν ἄλλων, εἶναι κατ' οὐσίαν εἰσαγωγικές Θεοφάνειες, πού παραπέμπουν στήν κατ' ἐξοχήν Θεοφάνεια, στήν Θεοφάνεια, πού ἔγινε στόν Ἰορδάνη ποταμό.Ὑπάρχει δέ ἀσύγκριτη διαφορά μεταξύ ἐκείνων καί αὐτῆς, τήν ὁποία ἐπισημαίνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στήν πρός Ἑβραίους ἐπιστολή του: «Πολυμερῶς καί πολυτρόπως πάλαι ὁ Θεός λαλήσας τοῖς πατράσιν ἐν τοῖς προφήταις, ἐπ' ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἠμίν ἐν Υἱῶ» (Ἑβρ.1,1). Καί τοῦτο, διότι ἐδῶ ἔχουμε πλέον πλήρη καί τελεία τήν ἀποκάλυψη τοῦ μυστηρίου τῆς Τριαδικῆς Θεό-τητος. Τό μυστήριο αὐτό, σκιωδῶς μόνον καί αἰνιγματωδῶς προτυπούμενο στήν Πάλαιά Διαθήκη, φανερώνεται ἐναργέστατα κατά τήν ὥρα τοῦ βαπτίσματος τοῦ Κυρίου στόν Ἰορδάνη. Ὁ ἕνας Θεός πού ἀπεκαλύφθη στήν Παλαιά Διαθήκη, εἶναι μέν ἕνας κατά τήν οὐσία, τριαδικός ὅμως κατά τά πρόσωπα, τίς ὑποστάσεις:
Ὁ Πατήρ, ὁ Υἱός καί τό ἅγιον Πνεῦμα. Στόν Ἰορδάνη «ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις». Ὁδηγεῖται ἡ ἀνθρωπότης στό φῶς τῆς ἀληθινῆς θεογνωσίας, καθώς πλέον κάνουν αἰσθητή τήν παρουσία τους καί τά τρία πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδος: Ὁ Υἱός βαπτιζόμενος, τό Πνεῦμα τό ἅγιον ἐν εἴδει περιστερᾶς καί ὁ Πατήρ ἄνωθεν διά τῆς φωνῆς Τοῦ «οὗτος ἐστίν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός ἐν ὤ εὐδόκησα». Πέραν αὐτῶν στήν Θεοφάνεια τῆς Καινῆς Διαθήκης ἔχουμε ἐπί πλέον καί τήν ἐπίσημη φανέρωση ἐνώπιόν του λαοῦ τοῦ Ἰσραήλ, τοῦ δευτέρου προσώπου τῆς ἁγίας Τριάδος, τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἐν δούλου μορφή, τήν φανέρωση τοῦ ἐνανθρωπίσαντος Θεοῦ Λόγου. Στή Θεοφάνεια τῆς Καινῆς Διαθήκης ὁ Θεός δέν ὁμιλεῖ πλέον διά μέσου τῶν προφητῶν του, ἀλλά αὐτός ὁ ἴδιος αὐτοπροσώπως πρός τούς ἀνθρώπους. Στίς Θεοφάνειες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀκοῦμε τό: «Τάδε λέγει Κύριος», ἐνῶ σ' αὐτήν τῆς Καινῆς τό: «Ἐγώ δέ λέγω ὑμίν».
Σύμφωνα μέ τό σχέδιο τῆς ἐνσάρκου Θείας Οἰκονομίας ὑπολείπεται νά γίνει μία ἀκόμη, τελευταία, Θεοφάνεια, αὐτή τῆς Δευτέρας Παρουσίας, ὅπου ὁ Κύριος θά ἔρθη καί θά φανερωθεῖ καί πάλι στόν κόσμο, ὄχι γιά νά σώσει, ἀλλά γιά νά κρίνει τόν κόσμο. Ὄχι ἐν σχήματι ταπεινώσεως καί πτωχείας ἀλλ' ἐν ὅλη της δόξη του. Καί ὅπως ὑπάρχει αἰτιώδης σχέση μεταξύ τῶν Θεοφανειῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί αὐτῶν τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἔτσι ὑπάρχει ἀνάλογη σχέση αὐτῶν μέ ἐκείνη τῆς Δευτέρας Παρουσίας. Σ' αὐτήν δέ τήν τελευταία Θεοφάνεια θά εἶναι παροῦσα ὅλη ἡ ἀνθρωπότης μηδενός ἑξαιρουμένου, θά γίνει δέ ὑπόθεσις χαρᾶς καί εὐφροσύνης γιά τούς δικαίους, ἀφορμή δέ ἀφάτου ὀδύνης καί τρόμου γιά τούς ἀμετανοήτους καί ἁμαρτωλούς.
«Ἐπεφάνης σήμερον τή Οἰκουμένη καί τό φῶς σου Κύριε ἐσημειώθη ἐφ' ἠμᾶς ἐν ἐπιγνώσειυμνουντας σέ...». Αὐτό τό φῶς τῆς Τριαδικῆς Θεότητος, πού φανερώθηκε στήν Οἰκουμένη διά τοῦ ἐν Ἰορδάνη βαπτισθέντος Κυρίου μακάρι νά καταυγάση τίς ψυχές ὅλων μας. Ἀμήν.