Ὁ Θρῆνος τῆς Ραχήλ καί ὁ πνευματικός ἄνθρωπος

Τοῦ Κωνσταντίνου Κορναράκη, Ἐπίκουρου Καθηγητῆ Θεολογικῆς Σχολῆς

Ἡ ἐπώδυνη ἀναζήτηση τῆς φάτνης.

     Ἡ εὐαγγελική αὐτή περικοπῆ μετά τήν ἑορτή τῶν Χριστουγέννων θά μποροῦσε νά ἔχει ὡς κεντρικό νόημά της, τό ὅτι ὁ Θεός δέν ἐγκαταλείπει ποτέ τόν ἄνθρωπο πού τόν ἀναζητᾶ, ἀλλά μέσα ἀπό τή θλίψη καί τήν ἀπογοήτευση ἐπιτρέπει νά ἀνθίζει πάντοτε ἡ αἰσιοδοξία καί ἡ ἐλπίδα.

     Ὅπως εἴχαμε ὑπογραμμίσει στό πλαίσιο τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων, ὁ ἄνθρωπος διδάσκεται ἀπό τό ταξίδι τῶν Μάγων νά ἐπιχειρήσει μία ἔξοδο ἀπό τόν ἑαυτό του, νά ἀποδράσει ἀπό τόν τακτοποιημένο κόσμο του γιά νά προσπαθήσει νά συναντήσει τόν Κύριο. Αὐτή ἡ ἔξοδος εἶναι πάντοτε ἐπώδυνη, ὄχι μόνο γιατί πρέπει νά κοπιάσει γιά τό ταξίδι αὐτό τῆς ἀναζητήσεως, ἀλλά καί διότι θά συναντήσει ἀπειλές ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ του!    Ἀπειλές πού σχετίζονται μέ ἐνδεχόμενες ἀνατροπές τῆς εἰκόνας πού ἔχει μορφοποιήσει γιά τόν ἑαυτό του, ἐφόσον στό ταξίδι αὐτό θά ἀναθεωρηθοῦν πολλά δεδομένα τῆς ὑπαρξιακῆς του καταστάσεως!

Ἡ προφητεία τοῦ Ἱερεμία γιά τόν θρῆνο τῆς Ραχήλ.

     Ἡ εὐαγγελική περικοπή τῆς ἡμέρας ἔχει ὡς ἀφετηρία τῆς τό γεγονός ὅτι οἱ Μάγοι (καί ἀναγωγικά ὁ πνευματικός ἄνθρωπος) ἐπέτυχαν νά προσκυνήσουν τή φάτνη. Ὡστόσο πληροφορούμεθα ὅτι ἡ προσκύνηση αὐτή εἶχε ὡς συνέπειά της τούς ἀποτρόπαιους φόνους τῶν νηπίων, γεγονός πού ἐκφράζεται μέ σπαρακτικό τρόπο ἀπό τόν θρῆνο τῆς Ραχήλ. Ἡ εὐαγγελική περικοπή μάλιστα ὑπενθυμίζει τήν προφητεία τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτη Ἱερεμία, «φωνή ἐν Ραμά ἠκούσθη, θρῆνος κλαυθμός καί ὀδυρμός Ραχήλ ἡ κλαίουσα τά τέκνα αὐτῆς καί οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι ὅτι οὐκ εἰσί». Κατά τήν εὐαγγελική περικοπή, ὅταν φονεύθηκαν τά νήπια ἐπαληθεύτηκε αὐτή ἡ παλαιά προφητεία. Τί σημαίνει ἀλήθεια αὐτός ὁ θρῆνος, καί γιατί θρηνεῖ ἡ Ραχήλ τά νήπια ποῦ φόνευσε ὁ Ἡρώδης;

Ἀναζητώντας τήν ταυτότητα τῆς Ραχήλ!

     Σύμφωνα μέ τή βιβλική διήγηση, ἡ Ραχήλ ἦταν ἡ ἀγαπημένη γυναίκα τοῦ Ἰακώβ. Ὁ Ἰακώβ δούλεψε στόν πατέρα τῆς Λάβαν ἑπτά χρόνια γιά νά λάβει τήν ἄδεια νά τήν παντρευτεῖ, ἐπειδή τήν ἀγαποῦσε πολύ ἀλλά ὁ Λάβαν τόν ἐξαπάτησε καί τοῦ ἔδωσε ὡς γυναίκα τοῦ τήν πρώτη θυγατέρα του, τή Λεία. Τότε ὁ Ἰακώβ δούλεψε ἄλλα ἑπτά χρόνια γιά νά ἀποκτήσει τή γυναίκα πού ἀγαποῦσε καί καρποί αὐτῆς τῆς ἀγάπης ὑπῆρξαν ὁ Ἰωσήφ καί ὁ Βενιαμίν (Γεν. 29, 16-30).

     Σύμφωνα μέ τήν βιβλική διήγηση, ἡ ὑποτιμητική συμπεριφορά τοῦ Ἰακώβ ἔναντί της Λείας καί ἡ προτίμηση τῆς Ραχήλ εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα τήν τεκνογονία τῆς πρώτης καί τή στειρότητα τῆς δεύτερης (Γέν. 29, 31). Ἀργότερα ἡ Ραχήλ μέ τήν ὑπομονή καί τήν προσευχή πέτυχε νά ἀρθεῖ ἡ δοκιμασία τοῦ Θεοῦ ἀπ' αὐτῆς. Στήν ἀλληγορική λοιπόν γλώσσα τῶν Πατέρων, ὁ ἄνθρωπος ἐργάζεται γιά τή «Ραχήλ», ὡστόσο πρέπει πρῶτα νά ταπεινωθεῖ λαμβάνοντας τή Λεία, δηλαδή νά ἀσκηθεῖ στή μετάνοια καί ἔπειτα νά εἶναι ἕτοιμος γιά τήν «ποθουμένη», δηλαδή τήν «τελειότατη ἀρετή». Ἑπομένως «Ραχήλ» εἶναι ἡ ψυχή ἐκείνη ἡ ὁποία ἔχει δουλευτεῖ μέσα ἀπό τούς κόπους, τούς ἀγῶνες καί τούς πνευματικούς μόχθους καί ἔχει φθάσει σέ τέτοιο σημεῖο ὥστε, ὅπως λένε οἱ Πατέρες, νά εἶναι πρακτική καί θεωρητική, δηλαδή νά γνωρίζει τήν πνευματική ζωή διά τῆς πράξεως, ἀλλά νά ἔχει καί τή δυνατότητα ἡ πράξη αὐτή νά ἀπολήγει σέ θεωρία, ὥστε νά αἰσθάνεται τήν παρουσία τοῦ Θεοῦ καί νά τόν πλησιάζει μέσα ἀπό τήν ἐργασία τῶν ἐντολῶν.

     Γιατί λοιπόν ἡ Ραχήλ θρηνεῖ καί γιά ποιά νήπια θρηνεῖ;. Οἱ ἑρμηνευτές ἀναφέρουν ὅτι ἡ Ραχήλ, σύμφωνα μέ τήν προφητεία, θρηνοῦσε τά «τέκνα» της, δηλαδή τούς ἀπογόνους της• πρόκειται γιά τίς φυλές ἐκεῖνες τοῦ Ἰσραήλ πού ὑπέστησαν ταπεινωτικές ἧττες ἀπό ἐχθρικούς λαούς (ὅπως ἡ αἰχμαλωσία στούς Βαβυλωνίους). Γιατί ὅμως παρεμβάλλεται αὐτή ἡ προφητεία στήν εὐαγγελική περικοπή; Μόνο λόγω τοῦ θρηνητικοῦ της
χαρακτήρα;

Ὁ θρῆνος τῆς Ραχήλ στό πλαίσιο τῆς Ὀρθόδοξης πνευματικότητας.

     Πιθανόν να μπορούσαμε να εξηγήσουμε τον θρήνο αυτό, εάν βλέπαμε το ταξίδι του ανθρώπου προς τη φάτνη ως εξής. Η πνευματική έξοδος του ανθρώπου από τον εαυτό του συμπίπτει προς το γεγονός της αναζητήσεως της αυθεντικής του καταστάσεως. Το ταξίδι προς τη φάτνη είναι όλη η πορεία της αυτοσυνειδησίας του ανθρώπου, ο οποίος πλέον έχει αντιληφθεί τον αληθή προορισμό της υπάρξεώς του. Σ' αυτό το ταξίδι η ψυχή φθάνει στη φάτνη, αλλά αυτό δεν αρέσει στον Ηρώδη, δηλαδή στις αντίθεες δυνάμεις. Ο Ηρώδης προσπαθεί να εξαπατήσει εκείνον ο οποίος ξεκινά μαζί με τους Μάγους να αναζητήσει τον αληθή προορισμό της υπάρξεώς του, ζητώντας του να του αποκαλύψει τον πνευματικό χώρο που τον αναπαύει με σκοπό να τον επισκεφθεί και εκείνος. Αν ο άνθρωπος επιτύχει να φθάσει σ' αυτόν τον πνευματικό προορισμό, δηλαδή στην επίγνωση του Θεού, τότε ο διάβολος, ο Ηρώδης, θα προσπαθήσει να τον τιμωρήσει.

     Ποιά εἶναι τά νήπια ποῦ φονεύθηκαν; Στήν περίπτωση αὐτή θά μπορούσαμε νά ἀκολουθήσουμε τόν ἀββᾶ Ἰσαάκ τόν Σύρο, ὁ ὁποῖος περιγράφει ὡς νήπιο τόν πνευματικό ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος κατευθύνει τήν καρδία του καί τό φρόνημά του, χάρη στήν ἁπλότητα τῆς προαιρέσεώς του, μόνο σέ ἀγαθούς λογισμούς καί ἔργα, ἀποστρεφόμενος πᾶν πονηρόν ἔργον. Αὐτοί οἱ λογισμοί, σύμφωνα μέ τήν πατερική σκέψη, ἔχουν πνευματική δυναμική διότι συνδέονται μέ τήν πρακτική ἀρετή καί ἀπό αὐτούς πηγάζουν τά ἀγαθά ἔργα τῆς ψυχῆς. Ἐπίσης ὡς Ἡρώδης περιγράφεται τό σαρκικό φρόνημα τό ὁποῖο ἐπιχειρεῖ νά καταστρέψει τούς ἀρχικούς αὐτούς λογισμούς. Ἄν δέ ἀρχίσουμε νά συνθέτουμε ἐκνέου τήν εἰκόνα τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἐπί τή βάσει τῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς, κατανοοῦμε ὅτι ὅταν ὁ ἄνθρωπος ξεκινᾶ τήν ἔξοδο ἀπό τόν ἑαυτό του γιά νά συναντήσει τό νεογέννητο Χριστό, δηλαδή τόν προορισμό τῆς ζωῆς του, μέσα ἀπό αὐτή τήν πορεία γεννᾶ νήπια, δηλαδή νηπιώδεις λογισμούς πού τόν ἐξυψώνουν, διότι μόνο νηπιάζοντι φρονήματι πλησιάζει τόν Θεό ὁ ἄνθρωπος. Αὐτό ὅμως προκαλεῖ φθόνο στίς δαιμονικές δυνάμεις οἱ ὁποῖες διεγείρουν τό σαρκικό φρόνημα, καί ὅπως ὁ Ἡρώδης σύμφωνα μέ τήν εὐαγγελική διήγηση φόνευσε τά νήπια, ἐξαποστέλλουν τίς δυνάμεις τους ὥστε νά καταστραφοῦν ὅλοι αὐτοί οἱ λογισμοί.

     Τότε ἡ ψυχή τοῦ πνευματικῶς πληγέντος ἀνθρώπου, ὅταν κατανοήσει ὅτι ὁ Ἡρώδης τήν πρόλαβε, θρηνεῖ γιά τή χαμένη ἀθωότητα, τούς πνευματικούς λογισμούς πού «φονεύθηκαν», βίωμα κοινό σέ ὅσους ἀσκοῦνται στήν πνευματική ζωή καί ἔχουν τήν ὀδυνηρή ἐμπειρία νά ἀνατρέπεται αἴφνης ἡ πνευματική ἀναψυχή καί ὅλα νά καταστρέφονται. Τότε γεννᾶται ὁ θρῆνος τῆς Ραχήλ γιά τά φονευθέντα νήπια. Τότε γεννᾶται τό βίωμα τῆς ἀπελπισίας γιά τόν ἄνθρωπο ἐκεῖνο ὁ ὁποῖος αἰσθάνεται πνευματικῶς ἄτεκνος, ἐφόσον οἱ πνευματικοί του
μόχθοι διασκορπίστηκαν.

Ἕνας θρῆνος μέ προοπτική ἐλπίδας!

     Ὡστόσο, τό μήνυμα τῆς σημερινῆς περικοπῆς εἶναι σαφές. Ἐκεῖ πού ὑπάρχει ἀπελπισία, εἶναι παρών ὁ Χριστός. Ἔρχεται ἀπό τήν Αἴγυπτο, καί δέν ἐγκαταλείπει μόνο τοῦ τόν ἄνθρωπο στήν κηδεμονία τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν. Ἐπιστρέφει τό κατεξοχήν νήπιο, δηλαδή ὁ Χριστός. Εἶναι πάλι ἐδῶ ἐκεῖνος γιά τόν ὁποῖο ὅλοι οἱ ἅγιοι καί οἱ πατέρες λέγουν ὅτι θά πρέπει νά ἀποτελεῖ τό κέντρο τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Τό νήπιο ἐκεῖνο πού θά πρέπει ἡ ψυχή μας νά γεννήσει καί νά ἀναθρέψει!

     Ἑπομένως, τό βαθύτερο νόημα τῆς εὐαγγελικῆς περικοπή τῆς ἡμέρας, ἐντοπίζεται στήν ἀντίσταση κατά τῆς ἀπελπισίας, ὅταν ὁ ἄνθρωπος καθίσταται μάρτυρας τοῦ ἀποτρόπαιου φόνου τῶν νηπιωδῶν λογισμῶν τοῦ πνευματικοῦ του ἀγώνα ἀπό τόν Ἡρώδη τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὡστόσο ὁ Κύριος ἔρχεται, εἶναι πάντοτε ἐδῶ, ποτέ δέν ἔλειψε. Ἐπιστρέφει νήπιος ἀπό τή χώρα τῆς Αἰγύπτου, ἡ ὁποία στή γλώσσα τῶν συμβόλων εἰκονίζει τήν ἁμαρτία καί ὅπου μέ τήν παρουσία τοῦ ἐκεῖ τήν ἀπάλλαξε ἀπό τά εἴδωλα, καί συντρίβει τήν ἁμαρτία γιά νά ἀνακαινίσει τόν ἄνθρωπο, μετατρέποντας τόν θρῆνο σέ χαρά καί σέ ὕμνους ἀγαλλιάσεως.

     Ὁ ὅσιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής μάλιστα, ἑρμηνεύοντας τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο, προτρέπει τόν ἄνθρωπο νά μήν ἀκηδιά ἀλλά «νά καλεῖ» τόν Κύριο ἀπό τήν Αἴγυπτο, δηλαδή νά ἀντιμετωπίζει τίς ἀδυναμίες τῆς ἀνθρώπινης φύσης, διωκόμενος μαζί του.

     Ἡ εὐαγγελική περικοπή τῆς ἡμέρας, παρά τή θρηνητική της περιγραφή εἶναι τελικῶς μία αἰσιόδοξη παρακαταθήκη γιά τόν ἄνθρωπο. Ἀρκεῖ νά βρίσκεται ἐκεῖνος πάντοτε ἕτοιμος νά ἐξέλθει ἀπό τόν ἑαυτό του γιά νά συναντήσει τόν Κύριο πού ἐπιστρέφει γιά νά τόν ἀναγεννήσει.