Ἡ ἀνατροφή τῶν παιδιῶν (Μοναχοῦ Μωυσέως Ἁγιορείτου)
Μοναχοῦ Μωυσέως Ἁγιορείτου
Ἴσως σκεφθεῖ κάποιος δικαιολογημένα τί ἔχει νά πεῖ ἕνας ἀπομακρυσμένος Ἁγιορείτης μοναχός γιά τήν οἰκογένεια, γιά τούς γονεῖς καί τήν ἀνατροφή τῶν τέκνων τους; Ὁ μοναχός δέν εἶναι ἀνέραστος, μισόκοσμος κι ἀπομονωμένος. Ὁ μοναχός εἶναι εὐχέτης ὑπέρ ὅλης της οἰκουμένης. Πάντοτε ἡ Ἐκκλησία ἤθελε ν' ἀκούει τούς μοναχούς. Στήν ἱερά ἡσυχία σοφίζεται, φωτίζεται, ἀγωνιζόμενος καί καθαιρόμενος. Παρατηρεῖ λοιπόν τούς ἀσκητές νά μηνύουν στόν ἄστατο κόσμο τό «στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετά φόβου». Ἡ μεγάλη τρυφή τοῦ κόσμου, ἡ ὑπερκαταναλωτική κοινωνία, ἡ εὐδαιμονία, ἡ εὐμάρεια δέν εἶναι διόλου θετικά στοιχεῖα γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς πνευματικῆς ζωῆς.
Ἰδιαίτερά μας προβληματίζει ἡ ἀδιαφορία τῶν νέων, μέ τά πολλά ψυχικά τραύματα. Ταπεινά φρονοῦμε πώς ἕνα τελευταῖο ἀκόμη ὀχυρό εἶναι ἡ οἰκογένεια, παρά τά ὅποια προβλήματά της. Τό πνεῦμα τοῦ κόσμου ἔφερε μέσα στήν οἰκογένεια ταραχή, ἀποσύνδεση, ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας καί τῶν δικαιωμάτων, ρήξη καί διαμάχη. Ἡ ἀντιλογία, ἡ γκρίνεια, ὁ καυγᾶς, ἡ ἀπειλή, ἡ ψυχρότητα σκιάζουν πολλά σπίτια. Ἀπουσιάζει ἡ ἀλληλοπεριχώρηση, ἡ ἀλληλοκατανόηση καί ὁ ἀλληλοσεβασμός. Ἡ ἐκκλησιαστική ζωή μόνο θά μᾶς ἐπαναφέρει στήν εὐθεία. Τότε εἶναι περιττές ὅποιες ἄλλες γνῶμες, νουθεσίες καί συμβουλές. Ἡ ἀπεκκλησιοποίησή μας θερίεψε τό ἐγώ μας καί μᾶς θέλει κυρίαρχους καί ἐξουσιαστές τῶν πάντων, ἀκόμη καί τῶν πολύ δικῶν μᾶς ἀνθρώπων, τῶν συζύγων, τῶν παιδιῶν. Ὅταν λέμε ἐκκλησιαστική ζωή δέν θεωροῦμε μία γενικά καλή ἀντίληψη γιά τήν ἐκκλησία, μία πίστη σέ ἕνα ἀνώτατο ὄν, μία εὐχάριστη ἰδεολογία. Ἡ ζωή τῆς Ἐκκλησίας εἶναι συγκεκριμένη, μέ ὀρθή πίστη στό ζῶντα Τριαδικό Θεό, λατρευτική ζωή, ἀγωνιστική πορεία καθάρσεως καί ἁγιασμοῦ.
Οἱ γονεῖς ἀξίζει ἀπό μικρά νά ὁδηγοῦν τά παιδιά τούς τακτικά στήν Ἐκκλησία. Νά συνηθίζουν, νά λειτουργοῦνται, νά ἀσπάζονται τίς εἰκόνες, νά κάνουν σωστά τό σταυρό τους, νά κοινωνοῦν τῶν ἀχράντων μυστηρίων. Ἄς εἶναι ζωηρά καί ἄτακτα, ἄς κλαῖνε, δέν πειράζει, μαθαίνουν, μυρίζουν τά ροῦχα τούς λιβάνι, εὐλογοῦνται, ἁγιάζονται. Μέ μεγάλη μου λύπη εἶδα σέ ὀρθόδοξους ναούς στήν Ἀμερική, τήν ὥρα τῆς θείας Λειτουργίας νά εἶναι στό ὑπόγειο τά παιδάκια μέ τήν νηπιαγωγό, γιά νά μήν ἐνοχλοῦν στό ναό τούς προσευχόμενους... Εἶναι ἀπαραίτητο ἀπό μικρά τά παιδιά νά μάθουν τόν τακτικό ἐκκλησιασμό. Ἄς μή καταλαβαίνουν, ἡ χάρη ἐνεργεῖ πλούσια ἐντός τους.
Μέ τό «δί' εὐχῶν» δέν τελειώνει ἡ θεία Λειτουργία καί τά «θρησκευτικά μας καθήκοντα». Χριστιανοί δέν εἴμαστε μόνο στήν ἐκκλησία. Ἡ ἐκκλησία θά πρέπει νά ἐπεκταθεῖ στό σπίτι μας. Νά ὑπάρχει ἐκεῖ τό προσευχητάρι, ὄχι μόνο γιά τίς δύσκολες ὧρες, ἀλλά καθημερινά. Ἐκεῖ ν' ἀρχίζει καί νά τελειώνει ἡ ἡμέρα. Μακάρι νά εἶναι ὅλη μαζί ἡ οἰκογένεια. Ἄν εἶναι δύσκολο κι ἕνας ἕνας. Τί ὡραῖο νά συνδεθεῖ κανείς ἀπό μικρός μέ τήν προσευχή. Δέν θάχει ποτέ μοναξιά. Θάχει ἀνοικτό μόνιμο δίαυλο μέ τόν Θεό. Ἄν κανείς παραπονεῖται ἀπό ἔλλειψη χρόνου, μπορεῖ νά προσεύχεται καί στόν δρόμο, καί στό αὐτοκίνητο καί στό γραφεῖο. Δέν χρειάζονται βιβλία καί γνώσεις· κι ἕνα «Κύριε ἐλέησον» ἐγκάρδιο, εἶναι ὡραία προσευχή. Ἀρκεῖ νά λέγεται μέ συναίσθηση, μέ ταπείνωση. Οἱ μητέρες, οἱ νοικοκυρές, οἱ δασκάλες, οἱ νοσοκόμες, ὅλες οἱ γυναῖκες, οἱ ἄνδρες, στά κτήματα, στίς οἰκοδομές, στίς τράπεζες, στά ταξίδια· τά παιδιά καί στό παιχνίδι καί στό σχολεῖο καί στό δωμάτιό τους μποροῦν νά λένε μία μικρή προσευχή μόνο πέντε μικρῶν λέξεων: «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησον μέ!»
Νά μάθει κανείς ἀπό νωρίς νά κάνει τόν σταυρό του, πού ξυπνᾶ, πού κοιμᾶται, πού ξεκινᾶ κι ἐπιστρέφει στό σπίτι, πού ἀρχίζει καί τελειώνει τό φαγητό του ἤ τήν ἐργασία του, πού πιάνει τό τιμόνι ἤ τό μολύβι. Τί ὡραῖο νά ζητᾶμε πάντα τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιά ὅλα. Καί θά τήν ἔχουμε. Γι' αὐτό ὑπάρχει, γιά νά δίνει σέ αὐτούς πού τοῦ ζητοῦν, γιά ν' ἀνοίγει σέ αὐτούς πού τοῦ κρούουν, γιά ν' ἀκούει αὐτούς πού τόν ἐπικαλοῦνται.
Ἐμπνευστής, χειραγωγός, συνδετικός κρίκος τῆς οἰκογένειας εἶναι ἕνας καλός κι ἔμπειρος πνευματικός πατέρας. Καλό εἶναι νά εἶναι ἕνας γιά ὅλα τά μέλη τῆς οἰκογένειας. Ὅταν ὅμως γιά διάφορους λόγους δέν γίνεται, δέν πειράζει πολύ. Σημασία ἔχει νά ὑπάρχει πνευματικός κι ἄς μήν εἶναι κοινός, ὥστε νά δίνει κοινή γραμμή πλεύσεως. Καλό ἐπίσης εἶναι ἀπό μικρά καί τά παιδιά -ἀπό τότε πού καταλαβαίνουν- νά μάθουν τήν ἐξομολόγηση. Οὔτε νά τά ξεθαρρεύουμε οὔτε καί νά τά φοβίζουμε γι' αὐτό. Φυσιολογικά, ἁπλά, εἰρηνικά, μέ φόβο Θεοῦ, μέ σεβασμό, εἰλικρίνεια καί τιμιότητα. Σέ αὐτό θά βοηθήσουν καί οἱ γονεῖς καί οἱ πνευματικοί, δίχως βία, πίεση καί καταπίεση, πού φέρνουν ἀντίδραση κι ἄσχημα ἀποτελέσματα.
Γιά τήν οἰκογένεια καί τή σύνδεσή της ἀπαραίτητη εἶναι ἡ ἡσυχία. Ὄχι ἁπλά οἱ λεγόμενες ὧρες κοινῆς ἡσυχίας, ἀλλά γενικά εἶναι πολύ χρήσιμη ἡ ὡραία ἡσυχία. Ἀκούει κανείς μουσική στό δωμάτιό του, γιατί νά τήν ἔχει τόσο δυνατά καί νά ἐνοχλεῖ ὅλους τους ἄλλους. Τό ἴδιο καί μέ τήν τηλεόραση, στήν ὁποία θά ἐπανέλθουμε, ἤ ὅταν μαστορεύει κάποιος κάτι ἤ ὅταν συζητᾶ. Γιατί συνεχῶς νά φωνάζουμε, σάν νά μαλώνουμε, γιατί νά ἐπιτρέπουμε τόσο θόρυβο καί μέσα στό σπίτι μας; Ὁ θόρυβος δημιουργεῖ ἀνησυχία, ταραχή, ἔνταση, νευρικότητα, θυμό. Χρειάζεται νά βροῦμε καί τίς ὧρες τῆς προσωπικῆς ἡσυχίας πρός μελέτη καί περισυλλογή. Γεμίζουμε στενά τό πρόγραμμά μας, δεύτερες ἐργασίες, πολλές ὑποχρεώσεις, δραστηριότητες, ἀνάγκες, μέριμνες, κοινωνικές ἐκδηλώσεις, ἐπισκέψεις, δημόσιες σχέσεις καί λοιπά. Ὁ πιό ἄγνωστος τελικά εἶναι ὁ πλησιέστερος ἐαυτός μας. Μήπως φοβόμαστε νά μείνουμε μόνοι; Μήπως τελικά ἀδυνατοῦμε νά δοῦμε κατάματα τό ἐσωτερικό μας κενό; Πρέπει ὁπωσδήποτε νά δημιουργηθοῦν προϋποθέσεις κι εὐκαιρίες ἡσυχίας. Ν' ἀφιερώσουμε λίγη ὥρα καί στόν δικαιολογημένα ἀπαιτητικό ἑαυτό μας. Αὐτό δέν εἶναι ἐγωιστικός ἀτομισμός. Ἄν δέν βοηθηθοῦμε δέν μποροῦμε νά βοηθήσουμε ποτέ κανένα.
Πάρτε τά παιδιά σας καί πηγαίνετε σ' ἕνα μοναστήρι, σ' ἕνα ἐξωκκλήσι στήν ἐξοχή, ἀνάψτε ἕνα κεράκι, κάντε εὐλαβικά τόν σταυρό σας, ἀναπνεῦστε, ξελαχανιάστε, ἀναπαυθεῖτε, πέστε δύο λόγια ἐγκάρδια μέ τούς δικούς σας ἀνθρώπους. Πάτε νά ψυχαγωγηθεῖτε στά λεγόμενα κέντρα διασκεδάσεως καί ἡ πολυκοσμία, ὁ καπνός, ὁ θόρυβος, ἡ ἀναμονή σᾶς κουράζουν πιό πολύ. Πάτε γιά διακοπές καί βρίσκετε πιό πολύ κόσμο ἐκεῖ ἀπ' ὅ,τι στή γειτονιά σας. Πάτε σ' ἕνα προσκύνημα, σ' ἕνα Γέροντα, σ' ἕναν φτωχό. Μάθετε τά παιδιά ν' ἀγαπᾶνε, νά προσφέρουν, νά δίνουν, νά χαίρονται. Πάτε σ' ἕνα φιλικό σπίτι πού δέν θά συγχισθεῖτε μέ πολιτικολογίες καί κουτσομπολιά, ἀλλά θά κερδίσετε κάτι πνευματικά. Πρέπει νά συνδέονται οἱ χριστιανικές οἰκογένειες, νά πιάνουν καλές φιλίες τά παιδιά τους. Στόν δύσκολο κόσμο εἶναι ἀναγκαῖες οἱ καλές συναναστροφές. Ὅλοι στό βάθος μᾶς ζητᾶμε πνευματική ἐνίσχυση , συμπαράσταση, παρηγοριά.
Τόν ἐλεύθερο χρόνο του δέν θά τόν χαρεῖ ἀληθινά κανείς οὔτε στό καφενεῖο, οὔτε στή ντισκοτέκ, οὔτε στήν τηλεόραση. Ἡ τηλεόραση ἔχει καταλάβει κεντρική θέση στή ζωή τοῦ νεοέλληνα. Εἶναι κάτι σάν τήν ἀρχαία ἑστία, σάν βωμός, σάν ἄμβωνας. Ἀγαπᾶται, προσέχεται, ἐπηρεάζει, συντονίζει, ἀλέθει. Μαθαίνει νέο τρόπο σκέψεως καί ἐκφράσεως, τί θά φορέσουμε, τί θά φᾶμε, πού θά πᾶμε, τί θά κάνουμε. Πρότυπα οἱ «ἥρωες» τῶν φθηνῶν ἐκπομπῶν συνεχείας κι ὄχι οἱ ἥρωες τῆς πατρίδος· οἱ ἐκφωνητές κι ὄχι οἱ ἅγιοι. Πῆγα σ' ἕνα σπίτι στήν Ἀθήνα. Ἦταν οἱ γονεῖς μέ τά δύο τους παιδιά. Εἶχαν τέσσερις τηλεοράσεις, μία γιά τόν καθένα. Τέλεια ἀπομόνωση. Λέω· τουλάχιστον βάλτε τή μία στό σαλόνι, νά κάθεστε ὅλοι μαζί, νά συζητᾶτε αὐτά πού βλέπετε, ἔστω κι ἄν δέν συμφωνεῖτε...
Ὅταν λοιπόν κανείς κάθεται ὧρες στήν τηλεόραση καί ζαλίζεται ἀπό τά μύρια πού βλέπει κι ἀκούει, πῶς νά ἡσυχάσει, πῶς νά προσευχηθεῖ, νά δεῖ τόν ἑαυτό του καί τούς δικούς του; Πῶς θ' ἀκουσθοῦν τά λόγιά μου, ὅταν σᾶς πῶ νά φέρετε στό σπίτι σᾶς ἕναν ἱερέα, νά κάνει ἕναν ἁγιασμό ἤ ἕνα εὐχέλαιο; Νά φυλᾶτε ἀντίδωρο κι ἁγιασμό, νά παίρνετε κάθε πρωί, ν' ἀνάβετε τό καντήλι, νά θυμιάζετε, νά μαθαίνουν καί τά παιδιά, νά χαίρονται, νά κατανύσσονται, νά εὐλογοῦνται. Νά μάθουμε νά πηγαίνουμε καί στίς ἀγρυπνίες. Ἐδῶ στόν κόσμο δέν εἶναι μακρές καί μεγάλες. Δίνουν χάρη στήν ψυχή. Ἐπίσης ἰδιαίτερα καλό εἶναι ὁ σύνδεσμος μέ τήν ἐνορία μας, τόν ἐφημέριό της ἐνορίας μας, τό κατηχητικό γιά τά παιδιά, τόν κύκλο ὁμιλιῶν γιά τούς μεγάλους, τό φιλόπτωχο ταμεῖο. Τό ἀγροτικό ἰατρεῖο, δίνει τίς πρῶτες ἀπαραίτητες βοήθειες, ἔλεγε ὁ μακαριστός Γέροντας Παΐσιος, κι αὐτό εἶναι ἡ ἐνορία· τά μοναστήρια εἶναι οἱ κλινικές γιά ἔκτακτες ἀνάγκες.
Νά συνδεθοῦμε μέ τόν ἅγιό της ἐνορίας μας, μέ τόν ἅγιό του ὁποίου φέρουμε τ' ὄνομα. Στό δωμάτιο τοῦ παιδιοῦ νάχουμε τήν εἰκόνα τοῦ ἁγίου του, τόν ἄγγελό του κι ὄχι ἐκεῖνα τ' ἀνθρωπόμορφα τέρατα τῶν πολεμοχαρῶν παιχνιδιῶν καί τῶν ἐκκεντρικῶν τραγουδιστῶν μέ τίς ἁλυσίδες καί τούς χαλκάδες, ὡς σκλάβους παθῶν ἐξουσιαστικῶν. Νά ἑορτάζουμε περισσότερο τόν ἅγιο πού φέρουμε τ' ὄνομα, δίχως νά τό παραποιοῦμε, τό συντομεύουμε καί τό κάνουμε ξενικό, κι ὄχι νά ἑορτάζουμε μόνο τά γενέθλια δίχως ἐκκλησιασμό. Οὔτε νά ζητᾶμε ἀπό τούς ἱερεῖς νά δίνουν στή βάπτιση ὀνόματα ξενόφερτα, πού δέν ὑπάρχουν ἅγιοι τιμώμενοι μέ τέτοια ὀνόματα.
Νά ἀφιερώνουμε ἀρκετό χρόνο στά παιδιά μας, νά συζητοῦμε, νά ἀστειευόμαστε μαζί τους, νά ἀναπτύσουμε διάλογο. Ὅταν σταματήσει ὁ διάλογος τότε νά φοβόμαστε. Γιά νά ὑπάρχει διάλογος χρειάζεται ἀπαραίτητα ἀγάπη, ὑπομονή, χρόνος, κατανόηση, καταδεκτικότητα. Ἄν τό παιδί φοβᾶται, σκέφτεται πῶς θά ἀντιμετωπίσει τόν ἀδέκαστο κριτή πατέρα ἤ τήν αὐστηρή καί παράξενη μητέρα κλείνεται στόν ἑαυτό του, θά προσπαθήσει νά λύσει τό πρόβλημά του μέ τούς φίλους του, πού δέν εἶναι πάντα οἱ καλύτεροι σύμβουλοι. Ἄν δέν ἔχουμε τήν καλή αὐτή ἐπικοινωνία μέ τά παιδιά μας καί δέν τούς δώσουμε τήν ἄνεση νά μᾶς ἐκμυστηρευτοῦν τά μυστικά τους, τίς ἀγωνίες τους, τίς σκέψεις, τά σχέδια καί τά ὄνειρά τους εἶναι σάν νά τούς κόβουμε τά φτερά καί νά τά φυλακίζουμε στό κλουβί. Τά παιδιά πρέπει νά τά ἀκοῦμε κιόλας. Τά παιδιά δέν εἶναι μόνο νά τά διδάσκουμε, λέει ὁ Ντοστογιέφσκυ, ἀλλά καί νά διδαχθοῦμε ἀρκετά ἀπό αὐτά καί κυρίως τήν ἀκακία, τόν αὐθορμητισμό, τόν ἐνθουσιασμό. Μή θέλουμε νά τά κάνουμε ἀκριβῆ ἀντίγραφα τοῦ ἑαυτοῦ μας, νά τά κάνουμε- μποροῦν δέν μποροῦν- αὐτό πού δέν μπορέσαμε νά γίνουμε ἐμεῖς. Τά παιδιά δέν πρέπει νά γίνουν προέκταση τοῦ ἐγώ μας. Νά τά βοηθήσουμε στήν κλήση τους. Νά τά ἐμπιστευθοῦμε, νά τούς δώσουμε καλές βάσεις. Κυρίως στήν ὑγιῆ θρησκευτική ἀγωγή καί ὄχι στή θρησκοληψία καί τόν φανατισμό.
Νά μήν τά πιέζουμε, νά μήν τά ἐξαναγκάζουμε ἐξουσιαστικά κι ἀπειλητικά, γιατί ἀργά ἤ γρήγορα θ' ἀντιδράσουν. Νά τά ἐμπνέουμε πιό πολύ μέ τό παράδειγμά μας παρά μέ τά λόγιά μας. Δέν μπορεῖ ὅλη μέρα τό ἀνδρόγυνο νά καυγαδίζει καί νά γκρινιάζει καί νά θέλει τά παιδιά νά εἶναι ἥσυχα καί ἤρεμα. Οἱ συζυγικοί καυγάδες καταματώνουν τίς παιδικές ψυχές. Κυρίως τά διαζύγια. Τά παιδιά γίνονται θλιμμένα, νευρικά, ἄτακτα, ἀνυπάκουα, μέ μαθησιακές δυσκολίες στό σχολεῖο. Ντρέπεται, κλαίει, θυμώνει, ὀργίζεται τό παιδάκι ὅταν δέν βλέπει τούς γονεῖς τοῦ μονιασμένους. Ἡ ὀρθή θρησκευτική ἀγωγή ἀπό νωρίς ἔχει μεγάλη σημασία. Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νά παρουσιασθεῖ σάν τό σπίτι τοῦ οὐράνιου κοινοῦ πατέρα μας κι ὄχι σάν κάτι ξένο, μακρινό, μεγάλο καί περίεργο. Νά ἑρμηνεύσουμε στά παιδιά, ἀφοῦ βέβαια γνωρίζουμε ἐμεῖς καλά πρῶτα, τί περιμένει ἡ Ἐκκλησία ἀπό ἐμᾶς. Ποιός εἶναι ὁ σκοπός καί τό νόημα τῆς ζωῆς. Γιατί ἦλθε ὁ Χριστός στή γῆ, γεννήθηκε, δίδαξε, θαυματούργησε, σταυρώθηκε, ἀναστήθηκε κι ἀναλήφθηκε, ὥστε ἀπό μικρά νά νιώσουν μέ φιλότιμο καί λαχτάρα τόν πόθο τοῦ ἀγαθοῦ, τῆς ἀρετῆς, τοῦ καλοῦ, τοῦ ἁγιασμοῦ καί τῆς σωτηρίας.
Ὅλα μέ διάκριση, μέ τάξη, μέ σεβασμό, μέ εὐγένεια. Νά μή μπουχτήσουμε, νά μή κουράσουμε καί ζαλίσουμε τά παιδιά μέ πολλά καί μεγάλα. Ἡ ὑπερπροστατευτικότητα εἶναι κακή ὅσο καί ἡ ἀδιαφορία. Δέν θά τάχουμε ἁλυσοδεμένα, φοβισμένα καί κυνηγημένα τά παιδιά. Θά σεβόμαστε τήν ἐλευθερία τους. Δέν θά τά παρατηροῦμε ὑπεράγαν αὐστηρά συνέχεια, δέν θά τά βλέπουμε καχύποπτα, ὡς τηλεκατευθυνόμενα καί ἀνόητα. Λέγει ἕνας σύγχρονος Γέροντας: «Ἡ μεγάλη ἔγνοια μᾶς κάνει νά εἴμαστε πολύ αὐστηροί. Μᾶς κάνει νά εἴμεθα πάρα πολύ αὐστηροί καί πολλές φορές ἄτεγκτοι καί ἀνυποχώρητοι σέ μερικά πράγματα. Πρέπει, ἀγαπητοί μου, νά τό χωνέψουμε ὅτι τά παιδιά, τά σύγχρονα παιδιά, δέν ἔχουν δύναμη νά ἀντέχουν τήν αὐστηρότητα, πού ἀντέχατε ἐσεῖς οἱ παλαιότεροι. Ἀλλά πρέπει διά τοῦ διαλόγου καί διά τῆς πειθοῦς νά τούς λέμε τό καλό καί μετά διά προσευχῆς νά ἀναπληρώνουμε. Γι' αὐτό μήν ἀνησυχεῖτε· ἐσεῖς νά προσεύχεσθε γιά τά παιδιά σας καί μήν ἔχετε ἄγχος» (Ἀρχιμ. Ἐφραίμ Βατοπαιδινός).
Νομίζω πώς δέν ἔχουμε ἀγαπήσει πολύ τήν προσευχή, δέν ἔχουμε πιστεύσει δυνατά στή δύναμή της. Θεωροῦμε πιό ἱκανά τά δικά μας λόγια καί ὄχι τή θεία φώτιση. Πιστεύουμε στόν ἑαυτό μᾶς περισσότερο ἀπ' ὅτι στόν Θεό. Τά παιδιά κάποιας οἰκογένειας, ὅποτε γυρνοῦσαν στό σπίτι ἀργά τό βράδυ, ἔβρισκαν τή μητέρα τούς γονατιστή στίς εἰκόνες. Ἔτσι, τό σκέφτονταν πολύ ν' ἀργήσουν, γιατί καθυστεροῦσαν τή γονυκλισία τῆς μητέρας τους. Μία ἄλλη χήρα, μητέρα δύο παιδιῶν, φτωχή, πού καθάριζε σκάλες γιά νά ζήσει, ἔγραφε στόν γέροντα Παΐσιο: «Γέροντα, νά προσεύχεστε γιά μένα, γιατί προσεύχομαι μόνο ἔξι ὧρες τήν ἡμέρα»!... Προφανῶς ἔλεγε τήν εὐχή τοῦ Ἰησοῦ.
Θέλετε νά εἶμαι εἰλικρινής μαζί σας; Ἤ θέλετε νά σᾶς κολακεύω καί νά σᾶς ψευτοπαρηγορῶ. Φρονῶ πώς μόνο ἡ ἀλήθεια, μέ ἀγάπη βέβαια, ἐλευθερώνει κι ἀναπαύει. Μή φοβόμαστε τά παιδιά. Μήν πανικοβαλόμαστε μέ τό πρῶτο πρόβλημά τους, μή χάνουμε τήν ψυχραιμία μας, ἐκνευριζόμαστε, θυμώνουμε καί φωνάζουμε. Ἄς δοῦμε μέ καθαρότητα κι ἀληθινότητα τά πράγματα. Μήπως τό πρόβλημα τοῦ παιδιοῦ μᾶς θίγει τόν ἐγωισμό μας; Μήπως εἴχαμε κατασκευάσει μία ὡραία βιτρίνα, πού τό ἐσωτερικό της εἶχε στοιχεῖα φαρισαϊκῆς ὑποκρισίας, ταπεινοσχημίας ἀξιοκατάκριτης καί μία ὀνειρική κι ὄχι πραγματική εἰκόνα; Ἦταν κάποτε μία μητέρα κι ἀνησυχοῦσε πολύ γιά τήν ἀντίδραση τοῦ παιδιοῦ της πού ἦταν στήν ἐφηβεία. Ἀνησυχοῦσε γιά τό καλό τους ὄνομα, τί θά πεῖ ἡ κοινωνία πού τούς σέβεται, τί θά πεῖ ὁ κόσμος πού τούς ἀναγνωρίζει ὡς καλούς. Πῆγε στόν γέροντα Πορφύριο νά παραπονεθεῖ γιά τήν κατάσταση τοῦ παιδιοῦ της. Φοβᾶμαι πώς πιό πολύ ἀνησυχοῦσε γιά τό γόητρό της, γιά τό καλό της ὄνομα, γιά τό τί θά πεῖ τώρα ὁ κόσμος, παρά γιά τό μικρό μαρτύριο τοῦ παιδιοῦ της. Περίμενε κι ὁ Γέροντας νά τῆς πεῖ πόσο καλή ἦταν ἐκείνη καί πόσο κακός ὁ γιός της. Ὁ Γέροντας ὅμως κατάλαβε πολύ καλά τί συνέβαινε καί τῆς εἶπε: Γιά νά δῶ τά γόνατά σου... Δηλαδή τό πρόβλημα τοῦ παιδιοῦ σου τό ἔκανες προσευχή, τό ἐναπόθεσες στόν Θεό, ταπεινώθηκες, ἔσκυψες μπροστά του;
Μήν πιέζετε πολύ τά παιδιά, μή ζητᾶτε ὑπερβολικά κι ἀπραγματοποίητα πράγματα, μή δημιουργεῖτε ἕνα ἀφόρητο κλίμα στό σπίτι, νοσηρῆς εὐλάβειας, πού ἀπωθεῖ καί δέν συγκεντρώνει τούς νέους στό σπίτι. Οἱ ἰδανικοί γονεῖς ὑποχωροῦν κιόλας, ἀνέχονται, παρακαλοῦν, ζητοῦν καί συγνώμην ἄν χρειασθεῖ κάποτε. Τό παιδί χρειάζεται καί κατανοεῖ τήν ἐμπιστοσύνη πού θά τοῦ δείξετε, τήν ἀγάπη πού θά σέβεται τήν ἐλευθερία του. Ἡ ἀγάπη νά μή σκλαβώνει, πνίγει, φιμώνει κι ἀπομακρύνει τήν ἄνεση νά πεῖ καί τή γνώμη του, τήν ἀντίρρησή του, τήν ἀμφιβολία του. Νάμαστε ἕτοιμοι νά τ' ἀκούσουμε ὅλα μέ κατανόηση.
Δέν μπορεῖ συνέχεια ν' ἀπαγορεύουμε καί τίποτε νά μήν ἐπιτρέπουμε. Πρέπει νά δώσουμε κι ἐναλλακτικές λύσεις. Μήν τά κάνουμε τά παιδιά τρομοκρατημένα καί φοβισμένα νά βγοῦν στόν δρόμο. Ἕνας στεῖρος ἠθικισμός δέν βοηθᾶ τά παιδιά. Ὄχι ὅλο νά τά κυνηγᾶμε. Νά μήν κουραζόμαστε νά συζητᾶμε μαζί τους. Νά τούς ποῦμε τά τυχόν παράπονά μας γι' αὐτά, νά μᾶς ποῦν καί κεῖνα τά δικά τους παράπονα. Νά τ' ἀκοῦμε ταπεινά. Νά κοιτᾶμε βαθιά μέσα μας, ἀναζητώντας τό γιατί θυμώνουμε τόσο ὅταν δέν κάνουν κάτι πού τούς εἴπαμε: Ἐπειδή παρακοῦν καί σφάλλουν κι ἀδικοῦν τόν ἑαυτό τους, ἤ ἐπειδή δέν πέρασε τό δικό μας καί θίγεται ὁ πολύς ἐγωισμός μας; Εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικό νά εἴμαστε προσεκτικά εἰλικρινεῖς. Τά παιδιά βλέπουν βαθύτερα, μακρύτερα καί καθαρότερα ἀπ' ὅτι νομίζουμε. Μή θέλουμε νά τά κοροϊδεύουμε. Τά παιδιά μᾶς αὐτό πού θά πάρουν θά δώσουν αὔριο καί στά παιδιά τους. Μή βιαζόμαστε νά δοῦμε ἄμεσους καρπούς τῶν λόγων μας.
Δυστυχῶς τά σχολεῖα σήμερα δέν προσφέρουν γνήσια ὀρθόδοξη παιδεία. Ἔτσι πρέπει κατά κάποιο τρόπο νά γίνει τό σπίτι σχολεῖο. Τό παιδί ἀπό μικρό, μέ ὡραῖο καί διακριτικό τρόπο, νά μάθει τίς εὐαγγελικές ζωοποιές ἀλήθειες, ὥστε νά μήν μπορεῖ ἀργότερα κανένας μοντέρνος δάσκαλος, ὀρθολογιστής καθηγητής καί προοδευτικός φίλος νά τίς ξεριζώσει ἀπό τήν καρδιά του. Γράφει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στή «Χριστιανική Παιδαγωγία» πρός τούς γονεῖς καί δασκάλους: «Πρέπει νά γνωρίζουν οἱ εὐσεβεῖς γονεῖς καί οἱ ἐνάρετοι διδάσκαλοι ὅτι τά παιδία, εἰς τήν πρώτην ἡλικία τους, δηλαδή μέχρι ἑπτά χρόνων, πολεμοῦνται ἀπό ἀταξία καί ἀγνωσία, ἐνῶ εἰς τήν δευτέραν ἡλικία τους, δηλαδή μέχρι δεκατεσσάρων χρόνων, ἀπό λαιμαργία καί γαστριμαργία. Ἀνάγκη, λοιπόν, εἶναι νά τά διδάξουν τήν εὐταξία, τήν γνῶσι, τήν ἐγκράτειαν καί τή σεμνότητα. Καί οἱ μέν γονεῖς πρέπει νά δίδουν εἰς αὐτά τό καλό παράδειγμα τῆς καλῆς καί ἐναρέτου ζωῆς τους... Οἱ δέ εὐσεβεῖς διδάσκαλοι ἄς ἔχουν ὡς πρότυπό της ζωῆς τούς τόν Χριστόν...». Ὁ ἄριστος παιδαγωγός ἅγιος Νικόδημος ἀντιδρώντας στόν ἄθεο εὐρωπαϊκό διαφωτισμό σέ αὐτό τόν λόγο τοῦ «περί παίδων καλῆς ἀγωγῆς» νά τί λέει, μεταξύ ἄλλων, νά λένε οἱ δάσκαλοι στούς τελειόφοιτους μαθητές τους: «Τούς γονεῖς καί διδασκάλους ἠμῶν ἕως τέλους, χρεωστικῶς καί καθώς ὁ θεῖος Νόμος προστάζει, λόγω καί ἔργω, μέ πολύ σέβας νά ἀγαπᾶτε. Τούς πτωχούς, γυμνούς καί φυλακωμένους, κατά τήν εὐαγγελικήν φωνήν, νά ἐλεῆτε. Τούς ἀσθενεῖς καί ἀρρώστους, νά ἐπισκέπτησθε καί νά ὑπηρετῆτε. Τούς ξένους εἰς τούς οἴκους ὑμῶν νά εἰσάγητε. Τούς ἐν ἀνάγκη νά προφθάνητε καί νά βοηθῆτε. Καί ἁπλῶς, ὅλους τους ἀνθρώπους, (ὡς πλάσμα Θεοῦ!) ὡσάν τόν ἑαυτόν σᾶς ἀείποτε νά ἀγαπᾶτε, καί τοῦ καθ' ἑνός τό καλόν νά θέλητε, τόσον τῶν πιστῶν, ὅσον καί τῶν ἀπίστων».
Ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν πρωταρχικά θά πρέπει νά ἔχει στόχο τή διαμόρφωση χαρακτῆρος. Τό παιδί χρειάζεται πρότυπα. Τό παιδί πρέπει νά τό δοῦμε, ὅπως καί τόν κάθε ἄνθρωπο βέβαια ὡς ψυχοσωματική ὀντότητα καί ὁλότητα, ὡς εἰκόνα Θεοῦ. Ἡ Ἐκκλησία δίνει τά μέσα γιά τήν κάθαρση καί τελειοποίηση τοῦ ἀνθρώπου, γιά νά γίνει ἄνθρωπος πνευματικός, δηλαδή πνευματοφόρος, φωτισμένος ἀπό τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κι ὄχι διανοούμενος, κουλτουριάρης, ἀλλά χριστοποιημένος κι ἐκκλησιαστικοποιημένος πιστός. Ὁρισμένοι ψευτοδιανοούμενοι σήμερα εἰσηγοῦνται νά καταργηθεῖ τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν στά σχολεῖα καί ν' ἀντικατασταθεῖ ἀπό τή θρησκειολογία. Οἱ ἴδιοι θολοκουλτουριάρηδες θεωροῦν ρατσισμό τήν ἀγάπη στήν πατρίδα, τή σημαία καί τήν ἱστορία. Δέν πρέπει τά παιδιά μας νά ντρέπονται γιά τήν ἑλληνικότητά τους καί γιά τήν ὀρθόδοξη πίστη τους, πού θά τούς κάνει ν' ἀγαποῦν καί νά τιμοῦν τούς ξένους, ὅπως κι ἐκεῖνοι θά πρέπει ἐμᾶς. Ἀξίζει νά μεγαλώσουν τά παιδιά στούς δύσκολους καιρούς μέ ἰσχυρές ἀντιστάσεις γιά τή δυτικότροπη ζωή, τήν εὔκολη ζωή, πού ἀλλοτριώνει τή νεότητα. Ἔχουν εὐθύνη οἱ γονεῖς καί οἱ δάσκαλοι γιά τή διαπαιδαγώγηση πού προσφέρουν, πού θά κάνουν τά παιδιά ν' ἀγαπήσουν τόν πλούσιο ἐγχώριο πολιτισμό, τήν πνευματικότητα κι ἁγιότητα.
Χρειάζεται ἐπίσης νά δοῦμε καί τόν τρόπο καί τή στάση καί τό ὕφος καί τό ἦθος μᾶς μέσα στήν Ἐκκλησία. Μερικοί χριστιανοί μᾶς ἀγωνίζονται ἀνορθόδοξα, μ' ἕναν ἐσφαλμένο τρόπο, ὅπως νομίζουν, ὅπως τούς ἀρέσει, ὅπως τούς βολεύει. Δέν εἶναι ἔτσι. Δέν μποροῦμε κατά τήν προτίμησή μας νά ἐπιλέγουμε κάποιες ἀρετές καί ν' ἀφήνουμε ἄλλες· νά προσέχουμε μόνο τό τί φαίνεται καί παρατηρεῖται, «τό ἔξωθέν του ποτηρίου» καί μέσα μας νά ἐπωάζονται ἀνικανοποίητα πάθη, ἀνόσιες ἐπιθυμίες, ζηλοφθονία γι' αὐτούς πού ἁμαρτάνουν, ὑπεροψία καί φιλαυτία. Χριστιανοί πού ἐκκλησιάζονται τακτικά, πηγαίνουν ἀπό κήρυγμα σέ κήρυγμα ἐπί χρόνια καί δεκαετίες κι ὅμως δέν ἔχουν μετανοήσει εἰλικρινά, ὑποκρίνονται, προσποιοῦνται κι ἔχουν μεγάλα ἐσωτερικά κενά, δίχως νά γεύονται τούς γλυκούς καρπούς τῆς ἀκένωτης θείας χάριτος.
Τό παιδί δέν θέλει μόνο χρήματα ἀλλά καί χάδι, δέν θέλει μόνο ροῦχα, ὑποδήματα καί σοκολάτες ἀλλά καί γλυκούς λόγους, νά τονωθεῖ, νά ἐνισχυθεῖ, νά παρηγορηθεῖ, νά χαρεῖ ἡ καρδούλα του. Συνήθως σήμερα οἱ γονεῖς ἐνδιαφέρονται πιό πολύ γιά τήν τροφή καί τή μόρφωση τήν κοσμική. Ξένες γλῶσσες, μουσική, χορός, γυμναστική, πάλη, ξιφασκία, πυγμαχία, ποδόσφαιρο. Τό παιδί εἶναι συνέχεια ἀπασχολημένο, βομβαρδισμένο ἀπό γνώσεις καί εἰκόνες, εἰδήσεις καί διαφημίσεις. Εἶναι ἀπό νωρίς ἀρκετά κουρασμένο. Δέν λέω ὅτι δέν χρειάζεται ἡ ἐπιμόρφωση, ἀλλά εἶναι γνωστό πώς ἡ ὑπερβολή εἶναι πάντοτε ἐπικίνδυνη. Οἱ γονεῖς πρέπει νάναι καί παιδαγωγοί καί κατηχητές τῶν παιδιῶν τους. Ὅπως ὡραία εἰπώθηκε· «Στήν πνευματική κρίση τῶν καιρῶν μας θά κερδηθοῦν τά παιδιά, ἄν οἱ γονεῖς τους μέ μεγάλη εὐαισθησία καί πολλή φροντίδα τά παιδαγωγοῦν μέ τό ζῆλο τοῦ κατηχητῆ καί τήν εὐθύνη τοῦ συνειδητοῦ δασκάλου. Οἱ γονεῖς θά πρέπει νά ἀποτελοῦν γιά τά παιδιά τούς τόν πρῶτο κατηχητή καί τόν πρῶτο δάσκαλό τους. Ἀκόμη, στό χαμόγελο τοῦ πατέρα τοῦ τό παιδί θά διακρίνει τήν ἀγάπη τοῦ Οὐράνιου Πατέρα καί στή στοργή τῆς μάνας τή θερμή ἀγάπη τῆς Παναγίας μητέρας ὅλων τῶν πιστῶν» (μητροπ. Σηλυβρίας Αἰμιλιανός).
Λατρεύουμε τό μωρό μας καί χαίρεται κι αἰσθάνεται ὅτι ἔχει κι αὐτό ἀξία μέσα στόν κόσμο. Τό παίζουμε στά χέρια μας, παρατηροῦμε τίς κινήσεις του, τό βλέπουμε καί φεγγοβολᾶμε καί λάμπει τό προσωπάκι του. Μᾶς ἀκούει πού μιλᾶμε καί μιλάει κι αὐτό μία μέρα μόνο του. Προσευχόμαστε καί τό ἐπηρεάζουμε κι ἀναπτύσσεται σ' ἕνα ἅγιο κλίμα. Φτάνει μόνο πού μᾶς βλέπει νά προσευχόμαστε. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει πώς ἡ ὁποιαδήποτε διαταραχή τοῦ ἀνδρογύνου κατά τήν περίοδο τῆς κύησης τῆς μητέρας ἔχει ἐπίδραση στήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ πού ἔρχεται, πόσο μᾶλλον κατά τή βρεφική καί παιδική ἡλικία. Τό παιδί ἔχει ἀνάγκη καί πνευματικῆς τροφῆς, πού ὅταν τοῦ λείπει ἀτονεῖ καί μαραζώνει, ξαστοχεῖ, δέν μεγαλώνει φυσιολογικά, ὡραῖα.
Ρώτησα μία φορά ἕνα παιδάκι, ποῦ δέν πήγαινε ἀκόμη σχολεῖο - ἔτσι γιά νά πιάσουμε κουβέντα: «Τί θά γίνεις ὅταν μεγαλώσεις;». Μοῦ ἀπαντᾶ: «Ὅ,τι βγάζει πιό πολλά λεφτά»! Ἐξεπλάγην, εἰλικρινά τάχασα. Τί φταίει αὐτό τό παιδί; Ἔτσι ἀκούει, ἔτσι ἔμαθε, αὐτό λέει. Αὐτό τό παιδί ὅραμα ἔχει τήν ἀπόκτηση πολλῶν χρημάτων. Αὐτός εἶναι ὁ σκοπός τῆς ζωῆς του. Γι' αὐτό ζεῖ. Αὐτό μόνο τό ἐνδιαφέρει. Γιά χρήματα ἀκούει συνεχῶς τούς γονεῖς του νά μιλοῦν, τ' ἀδέλφια του, οἱ φίλοι του, οἱ γείτονες, οἱ συγγενεῖς. Αὐτό εἶναι τό ρεῦμα τῆς ἐποχῆς. Τίθεται ὡς εὐτυχία ἡ οἰκονομική εὐημερία, ὁ πλοῦτος, ἡ κατανάλωση. Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει πώς σκοπός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι νά ὁμοιωθεῖ μέ τόν Θεό, ὅσο αὐτό εἶναι δυνατόν. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέει στούς γονεῖς: Ἀνάθρεψε ἕναν ἀθλητή γιά τόν Χριστό καί μάθε τόν καί σάν ἄνθρωπος τοῦ κόσμου νά εἶναι εὐσεβής ἀπό μικρός.
Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος συνηθίζει νά λέει πώς τό παράδειγμα τῶν γονέων πρός τά παιδιά εἶναι τό πᾶν. Ὁ τρόπος τῆς συνομιλίας τους θά ἐπηρεάσει τά παιδιά. Ἄν ὁ σύζυγος προσβάλλει, ἐπιτίθεται, βρίζει τή σύζυγο, καί τ' ἀντίστροφο, πληγώνονται τά παιδιά, ἀλλά καί συνηθίζουν νά συμπεριφέρονται ἔτσι. Ὁ σεβασμός, ἡ ἀγάπη, ἡ ὑπακοή ἐμπνέονται καλύτερα καί δύσκολα διδάσκονται μέ ξερά λόγια. Εἶναι πολύ διαφορετικό νά κάνει κανείς αὐτό πού τοῦ λένε ἀπό φόβο, πειθαρχία, καταναγκασμό καί ὑποχρέωση, κι ἄλλο νά προτιμᾶ τό θέλημα τοῦ ἄλλου ἀπό ἀγάπη. Στά μαθήματα, στά παιχνίδια, στ' ἀθλήματα θά πρέπει νά μάθουν ἀπό μικρά τά παιδιά ὅτι τ' ἀγαθά ἀποκτιοῦνται μέ κόπο, μόχθο, ἀγώνα, ἄσκηση, δυσκολία, ὑπομονή κι ἐπιμονή. Ἔτσι δέν εἶναι σωστό νά τούς τά παρουσιάζουμε ὅλα εὔκολα. Εἶναι καλό νά μάθουν νά προσπαθοῦν, νά ζητοῦν καί τή βοήθεια τοῦ ἄλλου, νά ταπεινώνονται, νά φιλοτιμοῦνται, νά βγαίνουν ἀπό τόν ἀτομισμό, ἐγωισμό καί τή φιλαυτία. Τό παιδί θά μάθει πώς ἀντιδρᾶ ὁ γονιός στήν ἀσθένεια, τό πένθος, τή δυσκολία, τή στέρηση καί τήν καθυστέρηση καί θά πράξει παρόμοια. Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος λέγει πώς γιά τιμωρία ἀρκεῖ μία ἐπίπληξη μέ αὐστηρή ματιά ἤ μέ μία κουβέντα. Ἡ βία, ὁ θυμός, ἡ ὀργή εἶναι ἁμαρτίες κι ἀπό τό κακό δέν ἔρχεται καλό.
Η διδασκαλία θά πρέπει νά δημιουργεῖ ἐρωτήματα στούς μαθητές, πού δέν πρέπει νά'ναί παθητικά κι ἄβουλα ὄντα, ἀλλά νά συμμετέχουν ἐνεργά στό ὡραῖο ταξίδι τῆς μαθήσεως. Ὁ καλός δάσκαλος διεγείρει τό πνεῦμα τῶν ἀκροατῶν του, τούς κάνει νά ἐρευνοῦν, νά διερωτῶνται, νά κερδίζουν κάτι ἀπό τήν προσωπική τους ἀναζήτηση, πρωτοβουλία κι ἐξάσκηση καί τότε ὅ,τι κερδίζει θά τό φυλάγει καλύτερα κι ἐπιμελημένα. Ὅλη αὐτή ἡ προσπάθεια θά πρέπει νά ὁδηγεῖται στήν κατάκτηση καί βίωση τῆς ἀλήθειας. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει πώς μία καταρρακτώδης βροχή εἶναι λιγότερο ὠφέλιμη ἀπ' ὅ ,τί μία σιγανή βροχή, γιατί ἡ πρώτη σκάβει τή γῆ καί παρασύρει τό ἔδαφος, ἐνῶ ἡ δεύτερη ποτίζει τή γῆ ὠφέλιμα καί τήν κάνει γόνιμη κι εὔφορη. Ἔτσι καί ἡ βίαιη καί πολλή μάθηση δέν θά φέρει τούς ἀναμενόμενους καρπούς. Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει πώς ὁ κηδεμόνας πρέπει νάναι ἀργός πρός τιμωρία. Νά τό σκέφτεται πολύ νά τιμωρήσει. Ὄχι νά τιμωρεῖ μέ τό παραμικρό σκληρά. Λέγει ἀκριβῶς: «Ἄν θεραπεύεται ἡ ψυχή μέ τήν ἐπιτίμηση, δέν εἶναι γιά τόν καθένα ἡ ἐπιτίμηση, ὅπως καί ἡ θεραπεία». Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος θεωρεῖ πώς τό φιλότιμο, ἡ συμπάθεια, ὁ διακριτικός ἔπαινος καί ἡ δίκαιη ἠθική ἀμοιβή δίνει περισσότερα καλά, λέγοντας: «Αὐτός πού τά κατάφερε, ἄν ἐπαινεθεῖ, θάχει σφοδρότερη τήν ἐπιθυμία γιά κάτι πάντα καλύτερο - μέ προσοχή ὅμως καί μέ ἀκριβοδίκαιο μέτρο».
Τό ἔργο αὐτό τό ἱερό της ἀγάπης ἀρχίζει ἀπό πολύ πιό νωρίς. Ὁ μακαριστός γέροντας Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης λέγει πώς «ἡ ἀγωγή τῶν παιδιῶν ἀρχίζει ἀπ' τήν ὥρα τῆς συλλήψεώς τους. Τό ἔμβρυο ἀκούει κι αἰσθάνεται μέσα στήν κοιλιά τῆς μητέρας του. Ναί, ἀκούει καί βλέπει μέ τά μάτια τῆς μητέρας. Ἀντιλαμβάνεται τίς κινήσεις καί τά συναισθήματά της, παρόλο πού ὁ νοῦς του δέν ἔχει ἀναπτυχθεῖ. Σκοτεινιάζει τό πρόσωπο τῆς μάνας, σκοτεινιάζει κι αὐτό. Νευριάζει ἡ μάνα, νευριάζει κι αὐτό. Ὅ,τι αἰσθάνεται ἡ μητέρα, λύπη, πόνο, φόβο, ἄγχος κλπ, τά ζεῖ κι αὐτό. Ἄν ἡ μάνα δέν τό θέλει τό ἔμβρυο, ἄν δέν τό ἀγαπάει, αὐτό τό αἰσθάνεται καί δημιουργοῦνται τραύματα στήν ψυχούλα του, πού τό συνοδεύουν σ' ὅλη του τή ζωή. Τό ἀντίθετο συμβαίνει μέ τ' ἅγια συναισθήματα τῆς μάνας. Ὅταν ἔχει χαρά, εἰρήνη, ἀγάπη στό ἔμβρυο, τά μεταδίδει σ' αὐτό μυστικά, ὅπως συμβαίνει μέ τά γεννημένα παιδιά. Γι' αὐτό πρέπει ἡ μητέρα νά προσεύχεται πολύ κατά τήν περίοδο τῆς κυήσεως καί ν' ἀγαπάει τό ἔμβρυο, νά χαϊδεύει τήν κοιλιά της, νά διαβάζει ψαλμούς, νά ψάλλει τροπάρια, νά ζεῖ ζωή ἁγία. Αὐτό εἶναι καί δική της ὠφέλεια· ἀλλά κάνει θυσίες καί γιά χάρη τοῦ ἐμβρύου γιά νά γίνει καί τό παιδί πιό ἅγιο, ν' ἀποκτήσει ἀπ' τήν ἀρχή ἅγιες καταβολές. Εἴδατε πόσο λεπτό πράγμα εἶναι γιά τήν γυναίκα νά κυοφορεῖ παιδί; Πόση εὐθύνη καί πόση τιμή!». Δέν νομίζω ὅτι χρειάζεται κανένα σχόλιο ὁ ζωντανός κι ἀληθινός αὐτός λόγος τοῦ μακαρίου γέροντος Πορφυρίου.
Μέ τήν ἐλπίδα ὅτι δέν σᾶς κουράζω θά παραθέσω ἕνα ἀκόμη κομμάτι ἀπό τούς λόγους τοῦ ὀσιακῆς μνήμης π. Πορφυρίου ἀκριβῶς πάνω στό θέμα μας: «Ἐκεῖνο πού σώζει καί φτιάχνει καλά παιδιά εἶναι ἡ ζωή τῶν γονέων μέσα στό σπίτι. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δοθοῦνε στήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νά γίνουν ἅγιοι κοντά στά παιδιά μέ τήν πραότητά τους, τήν ὑπομονή τους, τήν ἀγάπη τους. Νά βάζουνε κάθε μέρα νέα σειρά, νέα διάθεση, ἐνθουσιασμό κι ἀγάπη στά παιδιά. Καί ἡ χαρά πού θά τούς ἔλθει, ἡ ἁγιοσύνη πού θά τούς ἔχει ἐπισκεφθεῖ, θά ἐξακοντίσει στά παιδιά τήν χάρη. Γιά τήν κακή συμπεριφορά τῶν παιδιῶν φταῖνε γενικά οἱ γονεῖς. Δέν τά σώζουν οὔτε οἱ συμβουλές, οὔτε ἡ πειθαρχία, οὔτε ἡ αὐστηρότητα. Ἄν δέν ἁγιάζονται οἱ γονεῖς, ἄν δέν ἀγωνίζονται, κάνουν μεγάλα λάθη καί μεταδίδουν τό κακό πού ἔχουν μέσα τους. Ἄν οἱ γονεῖς δέν ζοῦν ζωή ἁγία, ἄν δέν μιλοῦν μέ ἀγάπη, ὁ διάβολος ταλαιπωρεῖ τούς γονεῖς μέ τίς ἀντιδράσεις τῶν παιδιῶν. Ἡ ἀγάπη, ἡ ὁμοψυχία, ἡ καλή συνεννόηση τῶν γονέων εἶναι ὅ,τι πρέπει γιά τά παιδιά. Μεγάλη ἀσφάλεια καί σιγουριά». Νομίζετε πῶς εἶναι ὑπερβολικός ὁ Γέροντας; Δέν νομίζω. Εἶναι εἰλικρινής, σαφής καί ρεαλιστής.
Ἔχουν ἀνάγκη οἱ γονεῖς ἀπό τήν ἰσορροπία τῆς ταπεινώσεως, τῆς ἁπλότητας, τοῦ μέτρου, τῆς διακρίσεως. Ἡ μεγάλη πίεση, ἀκόμη καί γιά τό καλό, δέν θά βγεῖ σέ καλό. Συχνές ἐκφράσεις ὅπως «παιδί μου πρέπει νά εἶσαι πάντα πρῶτος», «ποτέ νά μήν μᾶς ντροπιάσεις παιδάκι μου», «ν' ἀποκτήσεις αὔριο ἕνα καλό ὄνομα στήν κοινωνία», φαίνονται καλές ἀλλά δέν εἶναι. Δέν ἔχουν τόσο ὑγιῆ ἀνωτερότητα, ἀρχοντιά ἐλευθερίας κι εὐγενῆ ἀξιοπρέπεια, ἀλλά ἰσχυρογνωμοσύνη, μεγάλη αὐτοπεποίθηση, μεγάλη ἰδέα ἐγωισμοῦ. Καταπιεσμένα τά παιδιά, ἀντιδροῦν κουρασμένα καί ἀγανακτισμένα καί τά κλωτσοῦν ὅλα πέρα.
Ὑπάρχει ἀγάπη καί ἀγάπη. Ἀγάπη ἱερή, ἁγία, θυσιαστική, ταπεινή. Ἀγάπη νοσηρή, συναισθηματική, ἐγωιστική, ἀποκλειστική, ζηλόφθονη. Ὅσο ἡ ἀγάπη τῶν γονέων πρός τά παιδιά θάναι παθολογική, ὑπερβολική, θά κάνει τά παιδιά ἐξαρτήματα, ἐλατήρια τῶν γονέων, πού θά μπερδεύει τή συμπεριφορά τους καί θά κάνει τή στάση τούς ἀρνητική. Μή ζαλίζουμε τά παιδιά μέ τήν πολυλογία, ὅλο τά ἴδια καί τά ἴδια, καί τά κουράζουμε. Ἄς λέμε πιό λίγα καί ἄς κάνουμε πιό πολλά. Θά τά βοηθήσουμε καλύτερα μέ τό παράδειγμά μας καί τήν προσευχή μας. Ἡ προσευχή μας θά μιλήσει κατ' εὐθείαν στήν καρδιά τους. Θά τούς μιλήσει ὁ Θεός καί θά μᾶς μιλήσουν ὕστερα στοργικά, μετανιωμένα, ταπεινά. Ἡ καταπίεση σίγουρα κάποτε θά φέρει ἀντίδραση. Μέ τό στανιό, μέ τό κακό, δέν ἔρχεται ποτέ καλό. Οὔτε ἡ κολακεία βοηθάει. Μᾶλλον τρέφει τόν ἐγωισμό καί γίνονται τά παιδιά ἀτίθασα, σκληρά, ἄπονα, ἀσεβῆ καί κενόδοξα.
Ἡ οἰκογένεια καί ἡ κοινωνία διαλύεται ἀπό τήν ἀσθένεια τῆς ὑπερηφάνειας. Ἡ ὑγεία εἶναι ἡ ταπείνωση. Δέν θέλουμε νά τό παραδεχθοῦμε. Μιλᾶμε ἔτσι γιά λαθεμένες διαπροσωπικές σχέσεις, γιά ἀσυμφωνία χαρακτήρων, γιά σύγκρουση ἐποχῶν καί πολιτισμῶν, γιά νευρώσεις καί γιά ἄγχη. Ἡ βάση ὅλων αὐτῶν εἶναι τό ἀταπείνωτο φρόνημα, ἡ δαιμονοκίνητη ἔπαρση. Νάμαστε λοιπόν ταπεινοί καί νά διδάσκει ἡ ἴδια ἡ ζωή μας τήν ταπείνωση στά παιδιά μας.
Ὁ χαριτωμένος Γέροντας Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης χαριτωμένα ἔλεγε: «Τά παιδιά πού ἔχουν ποτιστεῖ ἀπό μικρά στήν εὐσέβεια, μήν τά φοβάστε. Καί νά ξεφύγουν λίγο, λόγω ἡλικίας, λόγω πειρασμῶν, θά ἐπανέλθουν...Τά παιδιά σας νά τά μάθετε ἀπό πολύ μικρά, νά ψήνονται, νά δουλεύουν, νά γίνονται ἄντρες. Καί τά ἀγόρια καί τά κορίτσια. Καί τά κορίτσια πρέπει νά ἔχουν γενναῖο φρόνημα. Νά κάνουνε τίς δουλειές τοῦ σπιτιοῦ ἀπό πολύ μικρά, γιατί οἱ πιό πολλοί γονεῖς τά ἔχουν κακομάθει καί στή ζωή τους, μετά, γίνονται δυστυχισμένα...Μήν πιέζετε τά παιδιά σᾶς χωρίς διάκριση. Ἐγώ τίς ντομάτες μου τίς δένω μέ πανί. Ἄν τίς ἔδενα μέ σύρμα θά κόβονταν. Χρειάζεται προσοχή. Τά παιδιά σήμερα ἔχουν γερή μηχανή ἀλλά τετράγωνες ρόδες. Γι' αὐτό θέλουν βοήθεια γιά νά ξεκινήσουν...Μερικοί γονεῖς κάνουν μεγάλο στρίμωγμα στά παιδιά τους καί μάλιστα μπροστά σέ ἄλλους! Σήμερα μικροί-μεγάλοι στόν κόσμο ζοῦν σάν σέ τρελλοκομεῖο, γι' αὐτό χρειάζεται πολλή ὑπομονή καί πολλή προσευχή. Ἕνα σωρό παιδιά παθαίνουν ἐγκεφαλικό. Εἶναι λίγο χαλασμένο τό ρολόϊ, τό κουράζουν καί οἱ γονεῖς λίγο παραπάνω καί σπάζει τό ἐλατήριο. Χρειάζεται διάκριση. Ἄλλο παιδί θέλει περισσότερο κούρντισμα καί ἄλλο λιγότερο...».
Τελειώνοντας εὔχομαι νά μήν σᾶς κούρασα πολύ. Ὄχι τόσο μέ τό μάκρος τῆς ὁμιλίας, γιατί νομίζω δέν ὑπερέβην τόν καθορισμένο χρόνο της, ἀλλά μέ τό ὅτι φάνηκε νᾶμαι περισσότερο μέ τό μέρος τῶν παιδιῶν κι ὄχι τῶν γονέων. Ἀπό ποιούς, πέστε μου, θά πρέπει νάμαστε πιό ἀπαιτητικοί, ἀπό τούς γονεῖς ἤ ἀπό τά παιδιά. Βλέπετε καί οἱ ἅγιοι πατέρες κι οἱ ἐνάρετοι γέροντες ἔχουν μεγαλύτερες ἀπαιτήσεις ἀπό τούς γονεῖς. Θά βοηθήσουν πολύ περισσότερο μέ τό βιωμένο τούς παράδειγμα, τήν ταπεινή καί θερμή προσευχή τους, τήν ἁγιότητα τοῦ βίου τους, παρά μέ τίς συνεχεῖς θυμωμένες συμβουλές, τίς ἐπαναλαμβανόμενες ἐγωιστικές ἀπειλές, τίς ὑπερβολικές αὐστηρότητες, τίς κουραστικές φλύαρες ἐπαναλήψεις.
Ὁ καλός Θεός βλέποντας τόν ταπεινό μας ἀγώνα θά μᾶς ἐνισχύει κι ἐνδυναμώνει. Τήν καλή μας διάθεση θά τήν εὐλογήσει καί τίς παραλείψεις μας θά τίς παραβλέψει. Δέν εἶναι οἱ γονεῖς ὅλοι σπουδαγμένοι, παιδαγωγοί, θεολόγοι καί εἰδικοί ψυχολόγοι. Ἡ γλώσσα ὅμως τῆς ἀγάπης καί τῆς ταπεινώσεως θαυματουργεῖ διδασκόμενη κυρίως μέ τήν καθαρότητα τοῦ βίου, κι ἐπηρεάζει τ' ἀγαπητά παιδιά μας γιά ν' ἀκολουθήσουν τόν δρόμο τῆς ἀληθινῆς προόδου μέ τή ζωντανή σχέση τους μέ τόν ζῶντα Χριστό.
Διασκευασμένο Ἀπόσπασμα ἀπό τό Βιβλίο, «Ἡ Εὔλαλη σιωπή», Μοναχοῦ Μωυσέως Ἁγιορείτου
Ἀπό τό https://www.xfd.gr