Ἡ χριστιανική μαρτυρία καί ἡ σπουδή τῆς παγκοσμίως στόν περίεργο 21ο αἰώνα
Θανάσης Ν. Παπαθανασίου
Μία χαρτογράφηση
Ὑπό ποιάν ἔννοια εἶναι περίεργος ὁ 21ος αἰώνας; Γιά πολλούς λόγους μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ ἔτσι, καί κυρίως γιά ὅλα αὐτά πού ξαφνιάζουν καί ἀποδομοῦν τίς κοινωνίες (κυριαρχία τῶν ἀγορῶν, ἔκλειψη τῆς πολιτικῆς, ἀνάνηψη τῶν μισαλλοδοξιῶν), σέ ἀντιδιαστολή πρός τήν αἰσιοδοξία καί εὐφορία μέ τήν ὁποία ἔκλεισε ὁ 20ός αἰώνα. Ὡστόσο, ὁ 21ος αἰώνας εἶναι ἰδιαίτερα περίεργος ὅσον ἀφορᾶ ἕνα εἰδικό πεδίο, τίς χριστιανικές παρουσίες στήν ὑφήλιο, πεδίο ὅπου βρίσκεται σέ ἐξέλιξη μία ἀλλαγή, ἴσως μεγαλύτερης ἔντασης ἀπό τίς προαναφερθεῖσες.
Στίς ἀρχές τοῦ 20ού αἰώνα τό 80% τῶν Χριστιανῶν ὅλου του κόσμου ζοῦσε στήν Εὐρώπη καί τή Βόρεια Ἀμερική. Ἤδη, ὅμως, στά τέλη τοῦ αἰώνα, τό 60% βρισκόταν στήν Ἀφρική, τήν Ἀσία καί τή Λατινική Ἀμερική, ἐνῶ μεγάλα τμήματα τοῦ δυτικοῦ πληθυσμοῦ (καί ἰδίως τῆς δυτικῆς Εὐρώπης) περνοῦσε σέ ἀποχριστιανισμό. Ἡ πλάστιγγα αὐτή συνεχίζει νά γέρνει κατ' αὐτόν τόν τρόπο καί στόν αἰώνα πού διανύουμε. Μέ τήν ὀδυνηρή ἐξαίρεση ἱστορικῶν χριστιανικῶν κοινοτήτων πού συνθλίβονται ἀπό τό φανατικό Ἰσλάμ σέ σημεῖα τῆς ἐγγύς καί μέσης Ἀνατολή, οἱ ἐκτός δυτικοῦ κόσμου χριστιανικές παρουσίες ἐμφανίζουν ἕναν δυναμισμό, ὁ ὁποῖος κάνει ὁρισμένους νά ὑποθέτουν ὅτι περί τό 2025, ἄν δέν ἀλλάξει κάτι δραματικά καί ἀπρόσμενα, οἱ εὐρωπαῖοι Χριστιανοί θά καταλαμβάνουν πιά τήν τρίτη πληθυσμιακή θέση, ἐνῶ ἡ Ἀφρική καί ἡ Λατινική Ἀμερική θά ἀνταγωνίζονται γιά τόν τίτλο τῆς χριστιανικότερης (πάντα ἀπό πλευρᾶς πληθυσμοῦ) ἠπείρου, μέ τήν Κίνα νά παραμένει περίπου ἀστάθμητος παράγοντας προσώρας. Ἡ εἰκόνα γίνεται συνθετότερη, ἄν ληφθεῖ ὑπόψη καί ἡ συνεχιζόμενη παγκόσμια μετακίνηση πληθυσμῶν, ἡ ὁποία ἔφερε στά ἔγκατα τῶν δυτικῶν κοινωνιῶν ὄχι μόνο τό Ἰσλάμ (πράγμα τό ὁποῖο μονοπωλεῖ συνήθως τήν προσοχή), ἀλλά καί μορφές Χριστιανισμοῦ πού ἔχουν σχηματιστεῖ στόν Τρίτο Κόσμο. Ἔτσι, σήμερα ἀπαντᾶται καί τό φαινόμενο, στόν ἀποχριστιανιζόμενο δυτικό κόσμο νά ἀσκεῖται χριστιανική ἱεραποστολή ἐκ μέρους μεταναστῶν.(1 )
Τό ὅλο ζήτημα ἔχει καίρια σημασία, διότι ἀφορᾶ τή ρεαλιστική ἐπίγνωση τῆς ἑκάστοτε πραγματικότητας. Ὁ χριστιανικός χῶρος, μέ ὅλες του τίς ἀποκλίσεις, τίς διαφοροποιήσεις καί τά βραχυκυκλώματα, εἶναι ἕνας χῶρος δυναμικός, πολλά ρεύματα τοῦ ὁποίου βρίσκονται σέ ρευστότητα. Πολλές χριστιανικές ταυτότητες ἀναπλάθονται, μέσα ἀπό μία διάθεση ἀναστοχασμοῦ καί ἀνταπόκρισης στίς ἀγωνίες τοῦ κόσμου, ἄλλοτε μέ ἐναργῆ τά εὐαγγελικά κριτήρια καί ἄλλοτε συσκοτισμένα. Ἔτσι, ἡ σπουδή τῆς χριστιανικῆς μαρτυρίας ἀποκτᾶ ἰδιαίτερη ἐπικαιρότητα καί ἀμεσότητα.
Τό 1993, ἑπτά χρόνια πρίν τήν ἀνατολή τῆς νέας χιλιετίας, ἐκδόθηκε ἕνας συλλογικός τόμος μέ βασικό ἐρώτημα τό μέλλον τῆς χριστιανικῆς ἱεραποστολῆς κατά τόν νέο αἰώνα πού πλησίαζε. Ὁ Ἄλαν Νήλυ, καθηγητής ἱεραποστολικῆς στό Θεολογικό Σεμινάριο τοῦ Πρίνστον ξεκινοῦσε τό κείμενό του μέ μία διαπίστωση: Πρίν ἀπό πενήντα σχεδόν χρόνια τό γνωστικό ἀντικείμενο τῆς ἱεραποστολικῆς βρισκόταν σέ ἄμεση ἀμφισβήτηση. Οἱ ἕδρες τῆς ἱεραποστολικῆς ἀπέμεναν κενές καί τό μάθημα ἀπαλειφόταν, στά χέρια μίας γενιᾶς ἡ ὁποία ἤθελε ἀγωνιωδῶς νά ἀποστασιοποιηθεῖ ἀπό τόν ἰμπεριαλισμό καί τήν ἀποικιοκρατία. Καί ὅμως, πρίν ἀκόμη ἐκπνεύσει ὁ 20ός αἰώνας, ἡ ἔννοια τῆς μαρτυρίας καί τῆς ἱεραποστολῆς πέρασε σέ φάση ἀνάκαμψης, κριτικοῦ ἀναπροσανατολισμοῦ, διεύρυνσης καί ἀναζωπύρωσης σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο. Ὁ Νήλυ κατέληγε ὅτι τό ἐρώτημα πλέον δέν ἦταν ἄν θά συνεχιστεῖ ἡ διδασκαλία τῆς ἱεραποστολικῆς στόν 21ο αἰώνα, ἀλλά ποιά θά εἶναι ἡ φυσιογνωμία καί τό περιεχόμενό της. (2)
Σύμφωνα μέ μία πρόσφατη καταγραφή,(3) σήμερα ὑπάρχουν παγκοσμίως τριάντα ἀκαδημαϊκές ἑνώσεις εἰδικῶν της Ἱεραποστολικῆς, οἱ ὁποῖες μελετοῦν, συζητοῦν, διοργανώνουν συνέδρια καί ἐκδίδουν περιοδικά. Ἡ ἀρχαιότερη ἐν ἐνεργεία εἶναι ἡ «Γερμανική Ἑταιρεία Ἱεραποστολικῆς» («Deutsche Gesellschaft fur Missionswissenschaft»), πού ἱδρύθηκε τό 1918, καί ἡ νεώτερη ἡ «Ἰαπωνική Ἑταιρεία Ἱεραποστολικῆς» («Japan Missiological Society»), πού συγκροτήθηκε τό 2005. Ὁ ἑπτά ἐκ τῶν τριάντα ἑνώσεων ἱδρύθηκαν ἀπό τό 2000 καί μετά.
Παράλληλα λειτουργοῦν πανεπιστημιακά ἰνστιτοῦτα ἤ τμήματα, ὅπως τό «Σουηδικό Ἰνστιτοῦτο Ἱεραποστολικῶν Ἐρευνῶν» («Svenska Institutet for Missionsforskning») στό Πανεπιστήμιο τῆς Οὐψάλα, τό «Κέντρο Διαπολιτισμικῆς Θεολογίας, Διαθρησκειακοῦ Διαλόγου, Ἱεραποστολικῆς καί Οἰκουμενισμοῦ» («Centre for Intercultural theology, Interreligious dialogue, Missiology and Ecumenism») στό Πανεπιστήμιο τῆς Οὐτρέχτης, τό «Κέντρο Μελέτης τοῦ Παγκόσμιου Χριστιανισμοῦ» («Centre for the Study of World Christianity») στό Πανεπιστήμιο τοῦ Ἐδιμβούργου κ.α. Ἡ δουλειά αὐτῶν τῶν ἰνστιτούτων εἶναι πολύ σημαντική, ἄν λάβει κανείς ὑπόψη ὅτι ὁρισμένα πανεπιστημιακά περιβάλλοντα παραμένουν δύστροπα πρός τήν ἔννοια τῆς ἱεραποστολῆς, εἴτε διότι ἀγνοοῦν ὅτι ἀπό τήν ἐποχή τῆς ἀποικιοκρατίας οἱ ἱεραποστολικές ἀντιλήψεις ἔχουν ἀλλάξει ριζικά, εἴτε διότι προτιμοῦν τίς γενικές θρησκευτικές σπουδές, χωρίς τή δυναμική της μαρτυρίας καί τῆς συνάντησης μέ τόν κόσμο. Ἀπό τήν ἄλλη, ὅμως, εἶναι ἐξαιρετικά ἐνδιαφέρουσα ἡ διαπίστωση ὅτι οἱ ἱεραποστολικές σπουδές δέν ἀναπτύσσονται μόνο στούς εἰδικούς χώρους πού προαναφέραμε, ἀλλά συχνά ἀποτελοῦν παράμετρο ἄλλων ἐρευνητικῶν προσπαθειῶν, ὅπως, λ.χ., τῆς ἱστορίας, τῆς ἀνθρωπολογίας καί τῆς πολιτικῆς ἐπιστήμης. Τέλος ὑπάρχουν καί εὐρύτερα δίκτυα - fora, τά ὁποῖα φέρνουν σέ ἐπαφή καί διάλογο ἑνώσεις καί πρόσωπα. Ἐνδεικτικό εἶναι καί τό γεγονός ὅτι ἀρκετά τέτοια δίκτυα δημιουργήθηκαν μετά τό 2000, στόν Τρίτο Κόσμο (ὅπως τό «Ἱεραποστολικό Φόρουμ τῆς Μπανγκόκ» τό 2004 καί τό «Κορεατικό Φόρουμ Ἱεραποστολικῆς» τό 2005). (4).
Χαρακτηριστικά εἶναι τά θέματα πού ἔχουν προγραμματιστεῖ νά συζητηθοῦν στίς ἐτήσιες συναντήσεις καί τά συνέδρια ἱεραποστολικῶν ἑνώσεων καί πανεπιστημιακῶν ἰνστιτούτων γιά τό τρέχον ἔτος. Τή στιγμή πού γραφόταν τό παρόν σημείωμα, ἡ «Ἕνωση Καθηγητῶν Ἱεραποστολικῆς» («Association of Professors of Mission») ἑτοίμαζε τή συνάντησή της μέ θέμα «Κοινωνική συμμετοχή. Ἡ πρόκληση τοῦ 'κοινωνικοῦ' στήν ἱεραποστολική ἐκπαίδευση» (20-21 Ἰουνίου), ἡ δέ «Ἀμερικανική Ἑταιρεία Ἱεραποστολικῆς» («American Society of Missiology») τή δική της μέ θέμα «Τό μέλλον τοῦ μαθήματος τῆς Ἱεραποστολικῆς» (21-23 Ἰουνίου, ἀμφότερα στό Wheaton College τοῦ Ἰλλινόις). Τό «Κέντρο Μελέτης τοῦ Ἀφρικανικοῦ καί τοῦ Ἀσιατικοῦ Χριστιανισμοῦ "Ἀντριου Γουώλς"»(5) («The Andrew Walls Centre for the Study of African and Asian Christianity») πραγματοποιεῖ συνέδριο μέ θέμα «Πιετισμός - Μεθοδισμός - Παγκόσμιος Χριστιανισμός» (21-23 Ἰουνίου, στό Liverpool Hope University τῆς Βρετανίας). Ἡ «Ὁμάδα Γέηλ - Ἐδιμβούργου γιά τήν ἱστορία τῆς ἱεραποστολικῆς κίνησης καί τοῦ παγκόσμιου Χριστιανισμοῦ» («The Yale - Edinburgh Group on the History of the Missionary Movement and World Christianity», τήν ὁποία στηρίζει τό «Κέντρο Μελέτης τοῦ Παγκόσμιου Χριστιανισμοῦ» τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Ἐδιμβούργου καί ἡ Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Γέηλ), διοργανώνει συνέδριο μέ θέμα «Ὑγεία, θεραπεία καί ἰατρική στήν ἱστορία τῷ χριστιανικῶν ἱεραποστολῶν καί τοῦ παγκόσμιου Χριστιανισμοῦ» (27-29 Ἰουνίου, στή Θεολογική Σχολή τοῦ Γέηλ). Ἡ «Συμμαχία γιά τήν Εὐάλωτη Ἱεραποστολή» («Alliance for Vulnerable MIssion») διοργανώνει δύο συναντήσεις σχετικά μέ τήν ἔννοια τῆς «εὐάλωτης ἱεραποστολῆς», ἡ ὁποία, σέ γενικές γραμμές, σημαίνει δραστηριότητα ἔξω ἀπό τόν δυτικό κόσμο, ἐπί τή βάσει τοπικῶν γλωσσῶν καί τοπικῶν μέσων (24 Σεπτεμβρίου στήν Καλιφόρνια καί 14-16 Νοεμβρίου στό Νόριτς τῆς Βρετανίας). Τέλος, ἡ «Καθολική Ἱεραποστολική Ἕνωση τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν» («United States Catholic Mission Association») θά συνέλθει μέ θέμα τά «Κοινωνικά δίκτυα. Μία νέα γλώσσα γιά τήν ἱεραποστολή» (25-27 Ὀκτωβρίου, στό Σαίντ Λιούις τοῦ Μιζούρι). (6)
Παρόμοια κινητικότητα παρατηρεῖται καί ὅσον ἀφορᾶ τά περιοδικά ἱεραποστολικῶν σπουδῶν καί προβληματισμοῦ. Πρόσφατη καταγραφή (7 )ἀνεβάζει τόν ἀριθμό τους στά 76. Πολλά ἐκδίδονται ἐντύπως καί ἠλεκτρονικῶς ταυτοχρόνως, ἄλλα μόνο ἠλεκτρονικῶς καί μερικά μόνο ἐντύπως. (8) Ἑδρεύουν σέ διάφορα μέρη τῆς ὑφηλίου, ἄλλα ἔχουν ὁμολογιακή καί ἄλλα οἰκουμενική φυσιογνωμία, ἄλλα ἐπικεντρώνουν στά ζητούμενα μίας γεωπολιτισμικῆς ἑνότητας, ἄλλα φιλοξενοῦν εὐρύτερους προβληματισμούς. Ἀπό πλευρᾶς γλωσσῶν κυριαρχοῦν τά ἀγγλικά, ἀκολουθοῦν γαλλικά ἤ γερμανικά, ἐμφανίζονται ὅμως καί γλῶσσες ὅπως ἱσπανικά, νορβηγικά, ὀλλανδικά, κορεάτικα, ἰαπωνικά, ἰνδονησιακά (ἄλλοτε μέ παράλληλη ἀγγλική ἔκδοση, ἄλλοτε ὄχι). Στήν καταγραφή δέν θά βροῦμε Ὀρθόδοξη παρουσία, οὔτε στά ἑλληνικά οὔτε σέ ἄλλη γλώσσα. Ἀλλά καί στήν καταγραφή τῶν ἱεραποστολικῶν ἑνώσεων καί ἰνστιτούτων, πού ἀναφέραμε παραπάνω, θεσμική Ὀρθόδοξη παρουσία (δηλαδή ὄχι ἁπλῶς περιστασιακή παρουσία ἀτόμων) μπορεῖ νά ὑποψιαστεῖ κανείς μόνο στήν περίπτωση τῆς «Κεντροευρωπαϊκῆς καί Ἀνατολικοευρωπαϊκής Ἕνωσης Ἱεραποστολικῶν Σπουδῶν («Central and Eastern European Association for Mission Studies»), πού ἱδρύθηκε τό 2002 καί τήν ὁποία συγκροτοῦν φορεῖς διαφόρων ὁμολογιῶν, ἀνάμεσα στούς ὁποίους καί τό «Ὀρθόδοξο Ἐρευνητικό Ἰνστιτοῦτο Ἱεραποστολικῆς, Οἰκουμενισμοῦ καί Νέων Θρησκευτικῶν Κινήσεων» τῆς Ἁγίας Πετρούπολης, τό ὁποῖο ὅμως ἀποτελεῖ μία ἰδιότυπη ρωσική παρουσία καί ἐργάζεται διομολογιακά. (9) Πέραν τούτου, ὅμως, ἀπουσιάζουν ὁλότελα ἀπό τήν ἐν λόγω καταγραφή φορεῖς ὅπως τό «Ἱεραποστολικό Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ὀρθόδοξου Χριστιανισμοῦ («Missions Institute of Orthodox Christianity»), πού λειτουργεῖ στή Βοστώνη ἀπό τό 2010 στό πλαίσιο τοῦ Ἑλληνικοῦ Κολλεγίου καί τῆς Ἑλληνορθόδοξης Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.
Μία ἔρευνα καί καταγραφή τῆς ὕπαρξης ἤ τῆς ἀνυπαρξίας ἱεραποστολικῶν σπουδῶν καί μελέτης τοῦ σύγχρονου παγκόσμιου Χριστιανισμοῦ (μίας μελέτης πού ὑπερβαίνει τήν ἐξέταση τῆς οἰκουμενικῆς κίνησης) στόν Ὀρθόδοξο θεολογικό καί ἐκκλησιαστικό χῶρο, εἶναι, ὁμολογουμένως, ἕνα ἐγχείρημα πού ὁ γράφων ἔχει ξεκινήσει. Ἄν τό δύσβατό του ἐδάφους θά ἐπιτρέψει τήν ὁλοκλήρωση αὐτῆς τῆς πορείας, παραμένει ἐρώτημα ἀνοιχτό.
Σημειώσεις:
1. Βλ. Peter Vethanayagamony, "Mission from the Rest to the West", Mission after Christendom. Emergent Themes in Contemporary Mission (ἐπιμ. Ogbu U. Kalu, Peter Vethanayagamony, Edmund Kee-Fook Chia), ἔκδ. Westminter John Knox Press, Louisville, Kentucky 2010, σσ. 59-61. Πρβλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Ἀποτύπωση τῆς χριστιανικῆς πραγματικότητας ἀνά τήν ὑφήλιο», Νέα Ἑστία 1849 (2011), σσ. 779-782.
2. Alan Neely, "The Teaching of Mission", Toward the 21st Century in Christian Mission (ἐπιμ. James M. Phillips & Robert T. Coote), ἔκδ. Eerdmans, Grand Rapids, Michigan 1993, σσ. 269-270.
3. Gerald H. Anderson, "Professional Academic Associations for Mission Studies", International Bulletin of Missionary Research 37.1 (1013), σσ. 13-16.
4. Anderson, ο.π., σ. 16.
5. Ο Andrew F. Walls (1928 - ) εἶναι διακεκριμένος εἰδικός της Ἱεραποστολικῆς καί ἐρευνητής τοῦ ἀφρικανικοῦ Χριστιανισμοῦ, ὁ ὁποῖος, σύν τοῖς ἄλλοις, διετέλεσε διευθυντής τοῦ περίφημου τό «Κέντρου Μελέτης τοῦ Παγκόσμιου Χριστιανισμοῦ» στό Ἐδιμβοῦργο. Χαρακτηριστικό εἶναι τό βιβλίο τοῦ The Cross-Cultural Process in Christian History. Studies in the Transmission and Appropriation of Faith, ἔκδ. Orbis Books, Maryknoll, New York, 2002.
6. Βλ. International Bulletin of Missionary Research 37.2 (1013), σ. 110.
7. Πρβλ. προηγούμενη ἀναφορά μου: «(Ἱερ)ἀποστολ(ἴκ)η: Μία ὑπόθεση μέ πάρα πολλές παρενθέσεις. Ζητήματα σπουδῆς, ἀπό τήν Εὐρώπη μέχρι τόν Τρίτο Κόσμο σήμερα», Σύναξη 103 (2007), σσ. 67-76 καί, ἐπεξεργασμένο, στό βιβλίο μου: Ἡ Ἐκκλησία γίνεται ὅταν ἀνοίγεται. Ἡ ἱεραποστολή ὡς ἐλπίδα καί ὡς ἐφιάλτης, ἔκδ. Ἐν Πλῶ, Ἀθήνα 2009, σσ. 307-324.
8. Jonathan J. Bonk, Erica Stalcup, Wendy Jennings, Dwight P. Baker, "Missiological Journals. A Checklist", International Bulletin of Missionary Research 37.1 (1013), σσ. 42-49. Ἡ καταλογογράφηση δίνει ὅλα τά ἀπαραίτητα στοιχεῖα κάθε περιοδικοῦ: διευθυντή, ἔτος ἵδρυσης, θεολογικό προσανατολισμό, συχνότητα ἔκδοσης καί διεύθυνση (συμβατική καί ἠλεκτρονική).
9. Βλ. Wil Van Den Bercken, "Theological Education for Laypeople in Russia, Belarus and Ukraine: a Survey of Orthodox and Catholic Institutions", Religion, State & Society 32.3 (2004), σ. 305. Ἐπίσης https://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/rss/32-3_299.pdf
Δημοσιεύτηκε στό περιοδικό Σύναξη 126 (2013), σσ. 81-85.
Ἀπό τό https://panagiotisandriopoulos.blogspot.gr/2013/06/21.html