Καρνάβαλος: Προσωπεῖο ἤ πρόσωπο;
Ἀρχιμ. Γρηγορίου Κωνσταντίνου
Νά τόν προσέξετε ἐφέτος τόν Καρνάβαλο μέ σεβασμό καί βαθύ στοχασμό. Εἶναι πανάρχαιο τό φαινόμενο, καί εἶναι φαινόμενο βαθύτατου καί ἀγχώδους αἰτήματος τῆς ψυχῆς τοῦ ἄνθρωπου, νά λυτρωθῆ ἀπό τήν καθημερινή του ὑποκρισία, μέ μίαν ἔξαρση ἀνωνύμου, διονυσιακῆς νέας ὑποκρισίας. Εἶναι τραγική μορφή ὁ Καρνάβαλος. Ζητεῖ νά ἐκκενώση ,ὅτι ὑπάρχει ἀπωθημένο μέσα εἰς τό ὑποσυνείδητό του καί νά ἐλευθερωθῆ, ἀλλ' ἡ ἐλευθερία δέν ὑπάρχει, ἡ τραγωδία τοῦ Καρνάβαλου παραμένει ἄλυτη. Τό βαθύτατο αἴτημά του εἶναι νά μεταμορφωθῆ. Ἐδῶ λοιπόν εἶναι ἡ θέσις τῆς Ἐκκλησίας, κοντά στόν Καρνάβαλο, σ' αὐτόν πού ζητεῖ τήν μεταμόρφωση, τό κεντρικό κήρυγμα τῆς Ὀρθοδοξίας. Νά μήν τόν καταδικάσουμε, λοιπόν τόν Καρνάβαλο, ἀλλά νά σταθοῦμε νά δοῦμε κάτω ἀπό τήν προσωπίδα τοῦ τό δάκρυ του καί νά ἀκούσωμε τήν ἀγωνία καί τήν ἔκκλησή του».
Μέ τά λόγια αὐτά ἑνός μακαριστοῦ Γέροντος Ἀρχιερέως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ξεκίνησα γιά νά γράψω στήν συνέχεια μερικές σκέψεις γιά τήν πανάρχαια αὐτή συνήθεια τοῦ μασκαρέματος, πού κάθε χρόνο τήν ἐποχή αὐτή ἀναβιώνεται.
Ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν στιγμή τῆς πτώσης του καί μετά ἄρχισε νά κρύβει τόν ἑαυτόν του, νά καλύπτεται. Δέν ἄντεχε στήν ἀκάλυπτη θέα τοῦ προσώπου, μέ ἀποτέλεσμα νά χρησιμοποιεῖ διάφορες προσωπίδες. Ἕνα μεγάλο ποσοστό ἀνθρώπων εὐχαριστοῦνται νά κυκλοφοροῦν μέ προσωπεῖο. Τό φοροῦν σάν νά εἶναι τό ὡραιότερο πρόσωπό τους. Κρύβονται κάτω ἀπό αὐτό γιά νά ξεγελοῦν ὁ ἕνας τόν ἄλλο. Πιστεύουν ὅτι κάτω ἀπό τήν μάσκα τό πρόσωπο ἐλευθερώνεται ἀπό ἀρκετά συμπλέγματα καί κτυπᾶ ὅσο μπορεῖ θεσμούς, θεούς καί ἔθιμα. Ἀποτέλεσμα οἱ σχέσεις τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν νά κυμαίνονται μεταξύ ψέματος καί ἀπάτης. Βέβαια ὁ ἄνθρωπος δέν περιμένει νά ἔρθουν οἱ Ἀπόκριες γιά νά χρησιμοποιήσει ὅλα αὐτά τά μέσα τῆς κάλυψης τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου του. Οἱ μάσκες εἶναι σέ διαρκῆ χρήση. Κάποτε θά ἔλθει ἡ ὥρα πού θά πέσουν. Δέν ἀντέχουν στό διάβα τοῦ χρόνου. Πολύ δέ περισσότερο στήν αἰωνιότητα. Καί ὅταν πέσουν, τότε δίχως ἄλλο θά φανεῖ ἡ γύμνια, ἡ ἀσχήμια καί ἡ πραγματικότητα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Θά ἀποκαλυφθοῦν τά ὑποσυνείδητά μας.
Γιατί ἄραγε ὁ ἄνθρωπος ἐπιδιώκει τήν κάλυψη ἡ μεταμόρφωση τοῦ προσώπου του καί ἰδιαίτερα τίς ἡμέρες τῶν Ἀπόκρεω; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλή. Δέν ἀντέχει τήν καθημερινή ὑποκρισία καί ζητᾶ εὐκαιρία νά ξεσπάσει, νά ξεφαντώσει ἐλεύθερα. Τό καθημερινό θέατρο τόν ἔχει κουράσει θέλει μέσα ἀπό τόν Καρνάβαλο νά ζήσει τήν ἐλευθερία του. Εἶναι ὅμως αὐτό ἐλευθερία; ἡ τί εἶναι αὐτό πού θά τοῦ προσφέρει ὁ Καρνάβαλος, ὅταν μετά τήν παρέλευσή του καλεῖται καί πάλι νά ζήσει μία νέα Διονυσιακή ὑποκρισία; Χρειάζεται ὁ ἄνθρωπος τῆς τεχνοκρατούμενης ἐποχῆς μας νά πάρει μέρος στό θέατρο αὐτό τοῦ Καρνάβαλου, τοῦ ἐξωπραγματικοῦ; Ἄν ποῦμε ναί, τότε ἐμφανίζεται ἡ δραματικότητα πού ζεῖ τό πρόσωπο στήν καθημερινότητα. Φαίνεται ὁ ἀληθινός ἐαυτός του, πού, συνήθως εἶναι χιουμοριστικός. Πολύ εὔστοχα τό διατυπώνει αὐτό ὁ Πλάτωνας στό Συμπόσιό του: «Τοῦ αὐτοῦ ἀνδρός εἶναι κωμωδίαν καί τραγωδίαν ποιεῖν». Δηλαδή, τό ἴδιο πρόσωπο μπορεῖ νά παίζει κωμωδία καί τραγωδία.
Αὐτό βέβαια στό βάθος φανερώνει τήν κωμικοτραγικότητα τοῦ ἀνθρώπου, πού ὅπως καί ἀλλοῦ ἀναφέρει ὁ Πλάτωνας, ἐπίσης, στό Συμπόσιό του, ὅτι ὁ ἄνθρωπος γίνεται μασκαράς καί κακοήθης, ὅταν οἱ καθημερινές ἐνέργειές του εἶναι ἐπιπόλαιες, ἐπιφανειακές, ἐπιδερμικές.
Πῶς μπορεῖ ὅμως ὁ ἄνθρωπος νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό ὅλα αὐτά; Τήν ἀπάντηση τήν βρίσκουμε μέσα στήν Ἁγία Γραφή. Ὁ Θεάνθρωπος εἶναι τό μόνο ἀληθινό πρόσωπο καί πρότυπο γιά ὅλους ἐμᾶς. Ἡ ζωή καί δίδασκαλία τοῦ μᾶς δείχνει τόν δρόμο πού ὀφείλομε ὅλοι νά ἀκολουθήσουμε ὡς παιδιά Του. Εἴμαστε τά μόνα δημιουργήματα πού πλαστήκαμε «κατ' εἰκόνα καί καθ' ὁμοίωσιν Θεοῦ» καί ὡς τέτοια δέν μᾶς ἐπιτρέπεται νά παραμορφώσουμε τό πρόσωπό μας. Στό ἀνθρώπινο πρόσωπο, τό ὁποῖο πλάσθηκε ὅμοιο μέ τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ δέν ταιριάζει τό προσωπεῖο. Τό προσωπεῖο μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τόν Δημιουργό καί μᾶς ὁδηγεῖ σέ μία πτωτική κατάσταση κατά τή στιγμή τήν ὁποία σήμερα -ὅλοι μας λίγο-πολύ ζοῦμε τή λύτρωση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἦρθε στόν κόσμο χαρίζοντας καί πάλι στό ἀνθρώπινο πρόσωπο τήν ἀρχική του ὡραιότητα. Εἶναι παράλογο στήν τεχνοκρατούμενη κοινωνία πού ζοῦμε νά ἐπιδιώκει ὁ ἄνθρωπος τήν μεταμόρφωση τοῦ προσώπου καί ὄχι τῆς ψυχῆς. Μήπως αὐτές τίς ἡμέρες τῶν Ἀποκρέων ἀκολουθώντας τό ἔθιμο τοῦ Καρνάβαλου ὁδηγούμαστε ὅλοι ἐμεῖς νά ζήσουμε γιά μία ἀκόμη φορᾶ τήν ἀνώνυμη διονυσιακή ὑποκρισία;
Πάντως ὅποια καί νά εἶναι ἡ στάση μας ἀπέναντι στόν Καρνάβαλο, θετική ἤ ἀρνητική, ἄς εὐχηθοῦμε, ὥστε αὐτός νά εἶναι αἰτία πού νά ὁδηγηθοῦμε ἀπό τήν ἀπρόσωπη ὕπαρξη στήν προσωπική ὑπόσταση.
Δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι ὁ Θεός μᾶς δώρισε τό ὡραιότερο πρόσωπο τοῦ σύμπαντος. Τό δικό Του πρόσωπο. Τό πρόσωπο τῆς ἀλήθειας καί τῆς ἁγιότητας. Γιατί θέλουμε νά τό σκεπάζουμε μέ τίς ἀνατριχιαστικές μάσκες τῆς ψευτιᾶς καί τοῦ σκοταδισμοῦ; Γιατί δέν τό ἐπιτρέπουμε νά λάμπει καθαρό καί νά φωτίζει μέσα στή διαχρονικότητα τοῦ Θεοῦ; Καί νά εἴμαστε σίγουροι ὅταν τό πρόσωπό μας εἶναι χωρίς μάσκα, τότε ἀναπτύσσεται συνεχῶς μέσα στήν ἄπειρη τελειότητα καί ὡραιότητα κάτω ἀπό τή χάρη τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι τό ἀληθινό ἀνθρώπινο πρόσωπο.
Εφημέριος Φεβρ. 2004
https://www.egolpion.com/karnavalos.el.aspx